Mavzu: Poliz ekinlarini karantin organizm-lari to‘g‘risida Yekinlarning umumiy ma’lumotlar. Reja

Poliz ekinlarida qovoq mozaikasini virus (Squash mosaic virus) qo‘zg‘atadi. Virusning ikkita irqi mavjud, ular bodringni zararlamaydi. 1-irq qovun, oddiy va o‘ris qovoq, qovoqcha hamda
kulchaqovoq (patisson)ni, 2-irq bulardan tashqari tarvuzni ham zararlaydi (MacNab et al., 1983; Bernhardt et al., 1988).
Kasallik dunyoning barcha mamlakatlarida tarqalgan. O‘zbekistonda ham uchrashi ehtimol qilinadi. Markaziy Osiyoda "qovun mozaikasi virusi" nomi bilan atalgan qo‘zg‘atuvchi (Vlasov, 1958, 1960; Almaniyazov, 1970) haqiqatda qovoq mozaikasi virusi ekanligi gumon qilinadi, chunki bu virus faqat qovun va qovoqni zararlaydi, biroq bodringni, ko‘p irqlari tarvuzni ham, zararlamaydi.
Zararlangan o‘simliklarning barglarida sariq dog‘lar, barg ustida shishlar paydo bo‘ladi, tomirchalari rangsiz bo‘lib qoladi, barg xunuk shakl oladi. O‘simliklarning bo‘yi pasayadi, palak va mevalarning soni kamayadi.
Kasallik sog‘lom o‘simliklarga bodring qo‘ng‘izchalari, chigirtkalar, kolorado qo‘ng‘izi va boshqa kemiruvchi hasharotlar vositasida tarqaladi.
Kurash choralaridan eng samaralisi - zararlanmagan, sog‘lom urug‘lik ekishdir. Undan tashqari, begona o‘tlar va hasharotlar bilan kurashish hamda yuqorida bodring mozaikalariga qarshi tavsiya qilingan choralarni qo‘llash lozim (Vlasov, 1958, 1960; Almaniyazov, 1970; MacNab et al., 1983; Bernhardt et al., 1988).
Poliz ekinlari meloydoginozini Meloidogyne incognita va boshqa gall nematodalari qo‘zg‘atadi. Kasallik bilan barcha poliz ekinlari zararlanadi; ularning ildizlarida gallar rivojlanadi,
o‘simlik palaklari kalta bo‘lib qoladi, barglar och-yashil tus oladi, sarg‘ayadi. Ildizi kuchli zararlangan o‘simliklar tuproqdan suvni yetarlicha ola olmaydi, natijada so‘ladi.
Bodring meloydoginozi issiqxonalar va dalalarda O‘zbekistonda ham keng tarqalgan (MacNab et al., 1983; Mavlyanov, 1987; Bernhardt et al., 1988).
Poliz ekinlari ifloslangan havo bilan zararlanishining belgilari o‘simlik havodagi qaysi modda bilan zararlanganiga bog‘liq. Zararlangan ekinlarning hosili va hosil sifati pasayadi.
Ozon bilan zararlanishga tarvuz va o‘ris qovoq juda chidamsiz, bodring juda chidamli, oddiy qovoq bilan mushk qovunning chidamliligi o‘rtacha darajada. Oldin pastki yarus barglari zararlanadi, ularning ustki tomonida tomirchalari orasida oq dog‘lar rivojlanadi va barglarning usti to‘r-to‘r bo‘lib qoladi. Xlorotik to‘qimalar so‘ngra qo‘ng‘ir tus oladi. Ozon avtomobil motorlaridan chiqqan ishlatilgan gazlardan quyosh nuri ta’sirida hosil bo‘ladi. Barglarga ozon ulardagi nafas olish teshikchalari orqali kiradi.