Mavzu: pozitsiyali sanoq sistemalarida surxondaryo algoritmi

Yangicha texnologik algoritmining, boshqa manbaalardagi misollar bilan o’zaro 
taqqoslash 
Yangicha texnologik algoritm asosida hisoblash hozirda foydalanayotgan ananaviy usuldan 
quyidagi jihatlar bilan farqlanadi. 
1. Yozish shaklidan. 2. Grafik ko’rinishidan. 3. Ixchamligidan. 
4. Tezkorligidan.
5. Ortiqcha joyga belgi qo’ymasligidan.
Masalan: rasm ko’rinishidagi ifodasidan bilib olish mumkin. Hozirda foydalanayotgan ananaviy 
ko’rinishdagi bitta misol yechimi tasviri (a rasm) 

---

16 
a rasm 
Huddi shu rasmdagi misolning yangicha algoritmdagi ko'rinishi. 
3544
6
∙435
6
=3021452
6
1) 0 1 2 3 4
6 0 6 12 18 24
2) 3 5 4 4
4 3 5
3 1 4 5 2
1 5 5 2 0 
2 3 5 0 4 
3 0 2 1 4 5 2 
O’nlik sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o’tish 
Yuqoridagi yangicha texnologik algoritm matematika va informatika fanlari to’plamidan 
olinganligini qayd qilish lozim. 
1-misol. Onlik sanoq sistemasidagi 11 sonini 2 lik sanoq sistemasiga o’tkazing. 
Yechish:
1) 0 1 2 3 4 5
2 0 2 4 6 8 10 
2) 1 0 1 1
taqqoslash yo’li bilan yuqoridagi qo’shiluvchi amali qoidasiga asosan topiladi 
 

---

17 
Turli pozitsiyali sanoq sistemasidagi sonlarni o’nlik sanoq sistemasiga o'tkazish. 
Ixtiyoriy p asosli chekli bitta haqiqiy son berilgan bo'lsin. 
Bu sonni ixcham(oddiy) ko’rinishda tasvirlaymiz-son razryadi bo’yicha ketma-ket yoziladi. 
_______________ 
a
k
a
k-1
…a
0
 a
-1
a
-2
…a
-np
 
Bu yerda a
k
, a
k-1
, … , a
0
, a
-1
, a
-2
, … , a
-n
— berilgan sonni tashkil etuvchi raqamlar, p — sanoq 
sistemasi asosi. (Matematikada son ustiga chiziq chizilishi son raqamlari qiymati oshkormas, 
ya’ni: umumiy ko’rinishda berilgandagina qo’llaniladi) 
1) yoki 1-ish sifatida 
Ushbu grafik sxemaning ustiga orasida ma’lum bo’sh joy qoldirib, berilgan sonning 
raqamlari sonini kamayish tartibida yozib chiqamiz. Grafik sxemaning chap tomoniga p asos 
sonni yozamiz va sxemaning ustidagi sonlarni p asos sonning darajasi ko’rinishda tasvirlaymiz. 
Umumiy quyidagi ko’rinish hosil bo’ladi. 
1-ish: k k-1 … 0 -1 -2 … -n 
p p
k
p
k-1
… p
0
p
-1
p
-2
… p
-n
2-ish: berilgan sonni o’ngdan chapga qarab har bir raqamini 1-ish daraja ko’rinishda tasvirlangan 
sonning tagidan mos holda o’ngdan chapga qarab yoyib ko’paytirib, qo’shiluvchi ko’rinishida 
tasvirlaymiz.
Umumiy quyidagi ko’rinish hosil bo’ladi: 
1-ish: k k-1 … 0 -1 -2 … -n 
p p
k
p
k-1 
… p
0
p
-1
p
-2
… p
-n
2-ish: a
k
a
k-1
… a
0
a
-1
a
-2 
… a
-n
3-ish: a