Mavzu: Psixodiagnostikaning fan sifatida paydo bo'lish tarixi. Psixodiagnostikaning rivojlanish tarixi

1917 yildan 1930 yilgacha bo'lgan davrda psixodiagnostikaning rivojlanishi

• Birinchi jahon urushi psixodiagnostika vositalarining rivojlanishi uchun kuchli turtki bo'ldi. P. Fress so'zlari bilan aytganda, bu urush "sinovlarni muqaddas qildi". Harbiy tayyorgarlikka ega bo'lmagan millionlab odamlarni tanlash va ixtisoslashtirish uchun zarur bo'lgan sinovlar tufayli ko'plab askarlar va ofitserlar o'zlarining hayoti va sog'lig'ini saqlab qolishdi.
• Amerika Qo'shma Shtatlarining Birinchi Jahon urushiga kirishi bilan armiyada keng ko'lamli test tadqiqotlari boshlandi.
• 1917 yil aprel oyida armiyada psixologik tadqiqotlarni tashkil etish va nazorat qilish uchun Psixologiya bo'yicha Bosh qo'mita tashkil etildi. Qo'mita tarkibiga ko'plab taniqli psixologlar kirdi: Mac J. Cattell, G. Stanley Hall, Torndike va boshqalar. Bosh qo'mita armiyadagi turli xil psixologik muammolarni hal qilish uchun 11 ta kichik qo'mitalarni tashkil etdi.

• Birinchi jahon urushidan keyin, Qo'shma Shtatlarda Binet-Simon shkalasining Stenford versiyasining mashhurligi davom etayotganiga qaramay, ushbu testning boshqa versiyalari ishlab chiqildi. Ulardan eng mashhurlari Kuhlmann (1922), Yerkes (1923) tarozilari, shuningdek Geringning asl nusxasi (1922). Bundan tashqari, ko'plab yangi, bir nechta odamlarni tekshirishga qaratilgan testlar mavjud edi:
• - allaqachon aytib o'tilgan Otisning tasniflash testi (1923), A va B shakllari;
• Dearbonning guruh sinovlari (1922);
• Torndikning 1925 yildagi Ta'lim tadqiqotlari razvedka shkalasi instituti (CAVD);
• Millerning analogiya testi (1926);
• Kuhlman-Andersenning aqliy qobiliyatlarini aniqlash testlari (1927);
• Termin guruhi testi (1920);
• Angliyada mashhur bo'lgan "Northumberland" aqliy testi (1920),
• Goffrey Tomson tomonidan yaratilgan va keyinchalik Maury House testi (1925) deb nomlangan.
• Evropada u razvedka diagnostikasi sohasida ham samarali ishlagan. Richard Meili. U tomonidan ishlab chiqilgan Analitik test"Intellekt" (1928) o'zining tadqiqotida aqlning to'rtta eng muhim omili bo'yicha ishlab chiqilgan nazariyaga asoslanadi: kirish qiyinligi, plastika, yaxlitlik va ravonlik. Evropa psixologlarining ko'plab avlodlari Meilining psixodiagnostika darsliklarida tarbiyalangan, turli tillarda qayta-qayta nashr etilgan.

• 1930-yillarda ko'plab yangi testlar paydo bo'ldi. Ularning aksariyati Qo'shma Shtatlarda ishlab chiqilgan. Shunday qilib, 1936 yilda quyidagi beshta test ularga bag'ishlangan nashrlar soni bo'yicha etakchi bo'ldi: Stenford-Binet - 141, Rorschach testi - 68 ta nashr. Keyingi o'rinlarni Bernreiter Personality Inventory, Seashore's Measures of Musical Talent va Strong's Professional Interest Formalari egalladi.
• 1938 yilda Buyuk Britaniyada test paydo bo'ldi, u ma'lum o'zgarishlar bilan bugungi kungacha butun dunyodagi psixologlar tomonidan juda keng qo'llaniladi. Bu sinov progressiv Raven matritsalari, umumiy intellektni o'lchash uchun L. Penros va J. Raven tomonidan ishlab chiqilgan va olingan natijalarga madaniyat va mashg'ulotlarning ta'sirini minimallashtirishi kerak edi. Og'zaki bo'lmagan test bo'lib, u bir hil topshiriq-kompozitsiyalardan iborat bo'lib, ularni hal qilish uchun mavzu taklif qilingan kompozitsiyaning ketma-ketligini to'ldiradigan etishmayotgan segmentni tanlashi kerak edi. Test Ch.Spirmanning umumiy omil nazariyasiga asoslandi. Biroq, Ravenning progressiv matritsalari o'rganish muvaffaqiyatini bashorat qilishda unchalik samarali bo'lmadi.

• 1936 yilda “xalq komissariyati tizimidagi buzg‘unchiliklar to‘g‘risida”gi qonun chiqib, testlarni qo‘llash butunlay ta’qiqlab qo‘yildi. 30 yillarda testlar bo‘yicha amaliy ishlar sustlashgan bo‘lishiga qaramay, bu metod imkoniyatlarini ilmiy jihatdan o‘rganish to‘xtab qolgani yo‘q. Testlarning bir qismi topshiriq, sinov ko‘rinishida qo‘llanilaverdi. Biroq bu sinov va topshiriqlar testlardan printsipial jihatlan farq qiladi.
• 1-farq. Test – psixologiya va boshqabir qancha fanlarda ilmiy asoslangan empirik tadqiqot metodi bo‘lib hisoblanadi.
• 2-farq. Testlar yangi mazmun kasb eta boshladi. Testlar psixologiyaning shaxsni, uning qobiliyalarni o‘rganish kabi sohalarida nazariy tadqiqot quroli (instrument) rolini o‘ynay boshladi.
• Shu tariqa amaliyot bilan nazariya o‘rtasida aloqa o‘rnatildi. Hozirgi paytda qo‘llaniladigan testlar ishonchlilik va validlikka ega bo‘lgan testlardir. Shunday qilib psixologik testlar – bu muayyan psixologik xususiyatni (o‘lchash) aniqlash imkonini beradigan nazariy va amaliy jihatdan asoslangan topshiriq, mulohazalar tizimidir. Nazariy asoslanganlik hozirgi zamon psixologiya fani yutuqlaridan kelib chiqib, test va uning natijalarini har tomonlama tahlil qilishni ko‘zda tutadi.