Mavzu: psixologik fanlarni o’qitishda ko’rgazmali va amaliy metodlar reja: kirish

4. Ta’lim jarayonida ko’rgazmali metodlarning turlari.

Ko’rgazmali metodlar deganda, ta’lim jarayonida qo’llaniladigan ko’rgazmali qurollar va texnika vositalariga ko’p darajada bog’liq bo’lgan o’quv materialini o’zlashtirish shakllari tushuniladi. Ta’limning ko’rgazmali vositalari bilimlarni o’rganish va o’zlashtirish darajasini btlgilaydi. Bunda, masalan, tikuv mashinasi detallari namunalari ko’rsatilishi yoki tikuv mashinasida bajariladigan texnologik jarayonning videotasviri namoyish qilinishi mumkin. Asosiy maqsad dars mazmuni, albatta. O’qituvchi esa qoshimcha tuzatishlar kiritishi mumkin, xolos.Ta’limning bunday metodlaridan foydalanilganda o’quvchilarning bilish faoliyati ko’gazmali vositalar yordamida shakllanadigan yoki esga tushiradigan hissiy obrazlarga, tassavurlarga bog’liq bo’ladi. Ko’rgazmali qurollar bilimlarni tartibga solish va boyitishga, shuningdek, o’quvchilarning fikr yuritish faoliyatini faollashtirishga yordam beradi. Ta’limning ko’rgazmali metodlari o’quvchilarning bilim faoliyatida obrazli va mantiqiy, aniq va mavhum, hissiy va aqliy jihatlar nisbatini chuqur tushunishni talab etadi.

Ta‘limning ko‘rgazmali metodlari: ular shartli ravishda ikkiga bo‘linadi.
1. Illyustrastiya metodi: - plakat, xarita, doskadagi rasm, olimlarning
portretlari, suratlar va boshqalarni ko‘rsatishni ko‘zda tugadi.
2. Namoyish qilish metodi - asboblar, tajribalar, texnik kurilmalar, turli
tipdagi preparatlarni namoyish qilish bilan bog‘liq. Namoyish qilish metodiga
bog‘liq kinofilmlar va diafilmlar xam kiradi. Ming marta eshitgandan ko'ra bir marta ko'rgan yahshi» degan naqlni hamma biladi. Og`zaki ravishda materiallarni o'zlashtirish ko'rsatkichi 10%, bo'lgan sharoitda dars o'tish samarasiz bo'ladi. Mashg`ulotlarda o’quv materialni ko'rgazmali shaklda taqdim etish lozim. Ta'lim vositalari - o’quv materialini ko'rgazmali taqdim etish va shu bilan birga o’qitish samaradorligini oshiruvchi yordamchi materiallar hisoblanadi. Ta'limning tehnik vositalari (TTV) - o’quv materialini ko'rgazmali namoyish etishga, uni tizimli etkazib berishga yordam beradi; tinglovchilarga o’quv materialini tushunishlariga va yahshi eslab qolishlariga imkon beradi. Yordamchi ta'lim vositalari (YOTV) - grafiklar, chizmalar, namunalar va h.k. boshq. O’quv - uslubiy materiallar (O'UM) - o’quv materiallar, o'zlashtirilgan o’quv materiallarini mustahkamlash uchun mashqlar. Bular tinglovchilarning mustaqil ishlarini faollashtirishga yordam beradilar.

Ko’rgazmalilik didaktikada eng asosiy qoida bo’lib, uning yordamida ko’ruv o’quvi va tafakkur o’zaro uyg’unlashadi. Ko’rgazmali mеtodlarning quyidagicha turlari mavjud: Illyustratsiya mеtodi Og’zaki bayon qila turib, rasmlar, chizmalar, jadvallar, doskadagi yozuvlarga dihuquqhuquqatni tortish. Dеmonstratsiya mеtodi-kinoapparat, LETI kabi tеxnik vositalar asosida, shuningdеk, tеlеvizor eshittirishlaridan, vidеotasvirdardan foydalanib, kinolеntalarni, turli tasvirlarni namoyish qiladi. Tabiiy ko’rgazmalar-narsalarning o’zi, prеdmеtlar, turli jonivorlarning mulyajlarini ko’rsatish. Ko’rgazmali mеtodlar eshitish va ko’rish o’quvlarini o’zaro uyg’unlashtirish vositasi hisoblanadi. Shu tufayli ulardan bilimlarni Og’zaki bayon qilish mеtodlari bilan yonma-yon foydalanshp ta'limning samaradorligini oshiradi.

O`qitish usullarini bilim va malakalar manbasiga ko`ra tasniflash keng tarqalgan. Unga muvofiq quyidagilar mavjud:

- og'zaki usullar (bilim va ko'nikmalarning manbai og'zaki yoki bosma so'zdir).
- vizual usullar (kuzatish mumkin bo'lgan narsalar, hodisalar, ko'rgazmali qurollar bilim va ko'nikmalarning manbai).
- amaliy metodlar (bilim va malakalarning manbai talabalar tomonidan bajariladigan amaliy harakatlardir)
Maqsad - psixologiya o'qitishning asosiy usullarini o'rganish.
Psixologik ta'lim aslida birinchi navbatda murakkab rasmiy va norasmiy aqliy faoliyat bilan shug'ullanishi kerak. Ularning har biri o'qitishning o'ziga xos usullarini o'z ichiga oladi, turli xil fikrlash turlarini shakllantirish, shuningdek, mavzu-vaziyatli, vizual-majoziy, kontseptual fikrlashning o'zaro bog'liqligi bilan bog'liq.
Bu erda qat'iy qoidalar va algoritmlar har doim ham mos kelmaydi, lekin psixologiya sohasidagi vazifalar uchun bir qancha oqitish metodlaridan foydalangan holda ijobiy natijalarga erishsa bo'ladi.
Quyida biz Psixologik fanlarni o’qitishda ko’rgazmali va amaliy metodlar haqida fikr bildiramiz.
Ko’rgazmali (vizual) usullar
Taqdimotning majoziy tili bilan ajralib turadigan o'qitish vositalaridan foydalanishni o'z ichiga oladi. Vizual, eshitish, teginish tasvirlari og'zaki tavsifni to'ldiradi va shuning uchun o'quvchilar tomonidan o'quv materialini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
Vizualizatsiyaning uchta asosiy turi mavjud: mavzu, vizual va og'zaki.
Mavzuni vizuallashtirish - bu real ob'ektlar, hodisalar va jarayonlarning namoyishi. Psixologiyani o'qitishda vizualizatsiyaning bu turi asboblar va miyaning maketlaridan foydalanilganda, ko'rgazmali eksperimentlar va psixologik eksperimentlar o'tkazilganda qo'llaniladi. Sensatsiyalar, vizual illyuziyalar, ideomotor harakatlar, munosabat fenomeni, diqqatning tebranishlari chegaralarini ko'rsatish - mavzu vizualizatsiyasidan foydalanishga misollar. O'qituvchining asosiy vazifasi psixologiya kursida o'rganiladigan ma'lum psixologik hodisa va qonuniyatlarni vizual tarzda ko'rsatishdir. Bu yaxshiroq tushunish va yodlashga yordam beradi.
Vizual ravshanlik - bu sinfda ob'ektlar, hodisalar, jarayonlar tasvirlarini, shuningdek ular haqidagi nazariy bilimlarni namoyish qilish. Tasviriy ko'rinishning uch turi mavjud: badiiy, ramziy va matnli.
Badiiy vizualizatsiya tasvirlangan ob'ekt yoki vaziyatni barcha tafsilotlarda aks ettiradi. Vizualizatsiyaning bu turi fotosuratlar, rasmlar, filmlar va videofilmlarni namoyish qilishni o'z ichiga oladi. Fotosuratlarda, masalan, turli xil hayotiy sharoitlarda bo'lgan odamlar, his-tuyg'ularning ifodasi, psixologik eksperimentlar holatlari tasvirlanishi mumkin; mashhur psixologlarning portretlari ham bo'lishi mumkin.Simvolik (sxematik) ko'rinish - ob'ektlar yoki hodisalarning muhim belgilarini, xususiyatlarini, aloqalarini aks ettiruvchi tasvirlar. Ushbu turdagi ko'rinish jadvallar, diagrammalar, diagrammalar, grafiklarni namoyish qilishni o'z ichiga oladi. Ularda ma'lum nazariy g'oyalar, psixik hodisalarning tuzilishi, miqdorlar va tushunchalar nisbati, ma'lum parametrlar orasidagi bog'liqlik haqida tizimlashtirilgan bilimlar namoyon bo'ladi.
Matnning ko'rinishi deganda doskaga yozish yoki boshqa vositalardan foydalangan holda eng muhim ma'ruza tezislarini, olimlarning ismlarini, sanalarni, atamalarni va quloq bilan yomon qabul qilinadigan boshqa matn ma'lumotlarini ko'rsatish tushuniladi. Axborotning parallel eshitish va vizual taqdimoti uning muvaffaqiyatli va xatosiz idrok etilishiga yordam beradi. Talabalar ko'rganlarini qog'ozga tushirishga moyildirlar. Tajribali o‘qituvchilar biladilarki, o‘qituvchi doskaga qancha ko‘p yozsa, o‘quvchilar daftarlarida shunchalik ko‘p ma’lumotlar qoladi.

Og'zaki vizualizatsiya - nutq shaklidagi tasvirlarning tavsifi. U yoki boshqa sabablarga ko'ra mavzu yoki tasviriy ko'rinishdan foydalanish mumkin bo'lmagan hollarda qo'llaniladi. Bunday hollarda o`qituvchi psixologik eksperiment holatini aniq tasvirlab beradi, badiiy asarlardan ayrim psixologik hodisa va hodisalarni tavsiflovchi misollar keltiradi.Ko'rinish muayyan sharoitlarda o'qitish samaradorligini oshiradi:

1) ko'rsatilgan aniqlik materialning mazmuniga mos kelishi kerak;
2) aniqlik darsga bosqichma-bosqich, kerakli vaqtda, zaruratga qarab kiritilishi kerak;
3) namoyishni shunday tashkil qilish kerakki, barcha o‘quvchilar ob’ektni aniq ko‘ra oladilar;
4) illyustratsiyalar, diagrammalar, sxemalarni ko'rsatishda asosiy, muhim narsalarni aniq ajratib ko'rsatish kerak;
5) namoyish paytida berilgan tushuntirishlar haqida yaxshilab o'ylab ko'rishingiz kerak


XULOSA:
O'qituvchining muayyan o'qitish usullarini tanlashi ko'plab omillarga bog'liq, xususan:
- ta'lim dasturining maqsadlari;
- o'quv materiali mazmunining xususiyatlari;
- ushbu o'quv materialini o'rganish uchun ajratilgan vaqt;
- talabalar va talabalarning tayyorgarlik darajasi;
- o'quv jarayonini moddiy jihozlash.
Shunday qilib, o'quv ishlari tizimida yuqorida ko'rib chiqilgan bilimlarni tekshirish va baholashning barcha usullari o'quvchilarning muvaffaqiyati sifatini nazorat qilishning zarur tizimliligi va chuqurligini ta'minlash uchun o'z qo'llanilishini topishi kerak.
Xullas, psixologiya o’qitishda har xil xususiyatli ko’rgazmaliliklardan foydalanish talabalar faolligini jonlantiradi, oldingi bilimlarni esga tushiradi, borliq to’g’risidagi tasavvurlarini qayta esga kelishiga imkon yaratadi. Lekin har bir narsaning me’yori mavjud bo’lgani singari ko’rgazmalilik ham an’anaviy, odatiy holat yoki voqelikka aylanib qolmasligi darkor, aks holda mavhum tushunchalarni o’zlashtirishda muayyan qiyinchiliklar tug’ilishiga olib kelishi mumkin. Buning uchun o’qituvchi o’zining faoliyat rejasida ma’lum belgilar va chizg’ilarni aks ettirishi oliy maktab ta’lim tizimini takomillashtirish yo’lida xizmat qilishiga hech shubha yo’q.
• Xulosa qilib aytganda, darsni noan’anaviy tarzda tashkil eyish, interfaol metodlarni o’rinli qo’llash uchun avvalo o’qituvchi bu metodlar bilan tanish bo’lishi kerak. Shundagina u o’z darsida shunday metodlarga o’rin bera oladi. Agar o’qituvchi “Aqliy hujum”, Savollar texnologiyasi”, “Klaster”, “Juftliklarni tanlash”, “Insert” kabi metodlarni darsning turli bosqichlarida darsning maqsadiga ko’ra o’rinli qo’llay olsa, bu metodlar har bir o’quvchining darsda ishtirok etishiga yordam bersa, dars sifati va samaradorligi oshadi.