Mavzu: pul sektorida beqarorlik omillari

Bimetalikpultiziminingasosiykamchiligipulmuomalasiningbeqarorligi va nomuvofiqligidir. Tovar-pulmunosabatlarining universal ekvivalentifaqatbittatovarbo'lishikerak va butizimbir-biribilanraqobatlashadiganikkitastandarttashuvchidanfoydalanadi. Bu holatushbuturdagipultiziminingdunyodahukmronbo'lishigaimkonbermadi va monometalikstandartnio'rnatishgaqaratilganevolyutsiono'zgarishlargaolibkeldi.
Pultiziminingikkinchituri - metallbo'lmagan: fiat pultizimiyokiishonchli.Fiat pullarnichiqarishgaasoslanganpultizimiaholiningushbupulgabo'lganishonchiningyuqoridarajasinibildiradi. Bu ishonchpulmuomalasiningbarqarorligi, milliyto‘lovvositalariningbarchafunksiyalariningto‘liqligigarovidir.

Zamonaviydunyoda fiat pullarko'pinchaaylanmakreditmajburiyatlariko'rinishidapaydobo'ladi. Buningsababishundaki, milliyxo'jaliklarnitashkiletishningbozorxarakteripulmuomalasiningadekvattartibininazardatutadi. Bundaypultizimidamuomalagapulchiqarishfunktsiyalariningmajburiydifferentsiatsiyasinazardatutiladi: naqdpulbelgilarimamlakat Markaziy bankitomonidan, naqdpulsizmuomalavositalariesabanklar va iqtisodiyotningkorporativsektoritomonidanchiqariladi. Shu bilanbirga, shuniyoddatutishkerakki, naqdpulsizpullar, birinchinavbatda, Markaziy bank tomonidanlitsenziyalangantijoratbanklari va boshqamoliyainstitutlaritomonidanchiqariladi, boshqahisob-kitobishtirokchilariesaturlixilhisob-kitobsurrogatlarinichiqarishimumkin (buinqirozliiqtisodiyotgaxosdir).

Kreditmajburiyatlariaylanmasiningyanabirxarakterlixususiyatinaqd va naqdpulsizpulaylanmalariningchambarchasbog'liqligidir. Pulmassasiningushbuqismlario'rtasidaqonunchilikdagitafovutlaro'rnatilishimumkinemas, davlat (va birinchinavbatda, Markaziy bank) naqdpulsizhisob-kitoblarningustuvorliginita'minlashikerak. Bundayyondashuvjiddiydavlatnazorati (pul-kredit va soliqsiyosatiorqaliamalgaoshiriladi) bilanbirgalikdabozoriqtisodiyotisharoitidapulmuomalasinibarqarorlashtirishimkoniniberadi.
Har qandaydavlatningpultizimiquyidagielementlarnio'zichigaoladi:
1. Milliyvalyuta.
2. Rasmiyto‘lovvositasihisoblanganpulturlari (banknotalar, g‘aznaqog‘ozlari, tangalar).
3. Milliyemissiyatizimi, ya'ninaqdpulnimuomaladanchiqarish va chiqarish.
4. Pulmuomalasinitartibgasoluvchiorganlar.
"O’zbekiston Markaziy banki (O’zbekistonbanki) to'g'risida" Davlatqonunigamuvofiq:
- O’zbekistonningrasmiypulbirligi (pulbirligi) so’m;
- birso’m 100 tiyindaniborat;
- O’zbekistonhududidaboshqapulbirliklarinijoriyetish va pulsurrogatlarinichiqarishtaqiqlanadi (27-modda);
- so’m va oltinyokiboshqaqimmatbahometallaro'rtasidagirasmiynisbato'rnatilmagan (28-modda).
Muomaladaikkixilbanknotalarmavjud: banknotalar, turlinominaldagialmashtiriladigantangalar.
"O’zbekiston Markaziy banki (O’zbekistonbanki) to'g'risida" Davlatqonunigamuvofiq:
- banknotalar (banknotlar) va O’zbekistonBankiningtangalariO’zbekistonhududida yagona qonuniyto'lovvositasidir. Ularniqalbakilashtirish va noqonuniyishlabchiqarishjinoiyjavobgarlikkatortiladi;
- banknotalar va tangalarO’zbekistonBankiningso'zsizmajburiyatlaribo'lib, uningbarchaaktivlaribilanta'minlanadi. Ularbarchaturdagito'lovlar, hisobraqamlariga, omonatlargao'tkazish va O’zbekistonbo'ylabo'tkazishuchun nominal qiymatibo'yichaqabulqilinishikerak.