Mavzu: pul sektorida beqarorlik omillari

O’zbekistonpul-kreditsiyosati va uninghozirgibosqichdagixususiyatlari

Pul-kreditsiyosati - buiqtisodiyotdagitadbirkorlikfaoliyatinitartibgasolishmaqsadida bank tizimininglikvidligigata'sirqiluvchidavlatsiyosati.

O’zbekistonBankiningpul-kreditsiyosatiningasosiymaqsadinarxbarqarorliginisaqlashorqaliso’mningbarqarorliginihimoyaqilish va ta'minlash, shujumladanmuvozanatli va barqaroriqtisodiyo'sishuchunsharoityaratishdir.
Pul-kreditsiyosatiniolibborishorqali Markaziy bank iqtisodiyotning real sektoriholatigabevositata'sirko'rsatmaydi. Uningasosiyvazifasikorxonalar va aholitomonidanjamg‘armalarnishakllantirish va keyinchalikularniinvestitsiyalargaaylantirishuchunob’ektivshart-sharoitlaryaratishdaniborat. Bundayshartlarostidainflyatsiyao'sishsur'atlariningbarqarorligini, milliyvalyutaningalmashuvkursini, foizstavkalaridarajasini va to'lovsizlikzanjiriniyo'qqilishnitushunishodatiyholdir.
Markaziy bankningushbuchora-tadbirlarniamalgaoshirishqobiliyatiyuqoridarajadatashkiletilgan va samaralifaoliyatyurituvchipulbozorlariningmavjudligi, shuningdek, davlatningbarchahududlaridaiqtisodiyotningturlitarmoqlaridanisbiybarqarorlikkaasoslanadi.
Rivojlanganmamlakatlarningmarkaziybanklaritomonidanqo'llaniladiganasosiyko'rsatkichlarishlabchiqarishningumumiyo'sishi (yokimilliydaromad), narx va inflyatsiyaindekslari, bandlikdarajasi (ishsizlikdarajasi), mamlakatto'lovbalansiningholati va uningjahoniqtisodiyotidagio'rni. tizimi. Shuninguchunpul-kreditsiyosatiniishlabchiqishiqtisodiyrivojlanishningmuayyannatijalarigaerishishuchunvazifalar va maqsadlarnishakllantirishnio'zichigaoladi.
Pul-kreditsiyosatiningsamaralibo'lishiuchunmaqsadlarniamalgaoshirilayotgansiyosatkutilayotganyakuniynatijagamoskelishiniko'rsatishikerak.
Pul-kreditsiyosatiningumumiymaqsadlari Markaziy bank tomonidanpulmuomalasininghozirgiholati va butun bank tiziminingo‘zigaxosxususiyatlarinihisobgaolganholdabelgilanadi. Pul-kreditsiyosatiningiqtisodiyotgata'sirqilishmexanizmianchamurakkab. Shu sababli, Markaziy bank pul-kreditsiyosatibo'yichaqarorlarqabulqilishjarayonidauchtako'rsatkichguruhinihisobgaoladi:
1) pul-kreditsiyosatiningyakuniymaqsadlariiqtisodiyotuchundoimiybo'lgan global makroiqtisodiymaqsadlardir. Bu narxbarqarorligini (past inflyatsiya), to'liqbandlikni, ishlabchiqarishningo'sishini, to'lovbalansinita'minlashdir. Toʻlovbalansi — tashqiiqtisodiy, tashqisavdo va boshqaxalqarooperatsiyalardamamlakattomonidanmaʼlumdavrmobaynidaamalgaoshirilgan va olingantoʻlovlarnisbatiniaksettiruvchibalans;
2) pul-kreditsiyosatiningoraliqmaqsadlariqulayroqmaqsadlardir. Ularmaqsadgaerishishuchunvositadir. Markaziy bank amaliyotidapulmassasi, foizstavkasi, valyutakursikabiko'rsatkichlardanfoydalaniladi;
3) taktikmaqsadlar - ularyordamidaoraliqmaqsadlartuzatiladiganchora-tadbirlarmajmui. Masalan, bozorningqisqamuddatlitebranishlarinitartibgasolish, zahiranormalaribilanmanevrqilish.
Pul-kreditsiyosatiningikkiturimavjud:
1. Pul va kreditcheklash (azizpulsiyosati).
2. Pulekspansiyasi (arzonpulsiyosati).
Pulcheklashinflyatsiyanipasaytirishmaqsadidaamalgaoshiriladi. Buninguchun Markaziy bank tegishlivositalarorqalibanklarningkreditimkoniyatlarinipasaytirishmaqsadida va foizstavkalarinioshirishmaqsadidata’sirko‘rsatadi, buesamuomaladagipulmassasiningqisqarishinita’minlaydi. Bundayholdasalbiyoqibatlaryuzagakelishimumkin, buesaiqtisodiyo'sishsur'atlariningma'lumbirpasayishidanamoyonbo'ladi.
Monetarekspansiyaiqtisodiyo'sishsur'atlarinioshirishmaqsadidaamalgaoshiriladi. Shu bilanbirga, Markaziy bank banklarningkreditlashimkoniyatlarinikengaytirish va foizstavkalarinipasaytirishgahissaqo‘shmoqda, buesaiqtisodiyotninginvestitsionjozibadorligioshishiga va iqtisodiyotning real sektorigainvestitsiyalarhajminingoshishigaolibkeladi.
Pul-kreditsiyosatistrategiyasinuqtainazaridanstrukturaviy va konyunkturalpul-kreditsiyosatiniajratibko'rsatishmumkin. Birinchisi, davlattomonidansanoatningayrimtarmoqlarinirivojlantirishninazardatutadi. Ushbuturdagitartibgasolishinqirozliiqtisodiyotdao'zinioqlaydi. Ikkinchisi, asosan, bozorvositalaridanfoydalanishnio'zichigaoladi.
Pul-kreditsiyosativositalaribozor va nobozorgabo'linadi. Bozorvositalari - diskontstavkasi va qaytamoliyalashstavkasi, majburiyrezervlar, ochiqbozoroperatsiyalari - xo'jalikyurituvchisub'ektnijamiyatuchunzarurbo'lganharakatlarniamalgaoshirishgaundaydiganshart-sharoitlarniyaratishnio'zichigaoladi.
Nobozorvositalari Markaziy bankning bank tiziminingayrimparametrlarigabevositama'muriyta'sirko'rsatishinianglatadi. Bu kreditlashhajminicheklashda, foizstavkalarinitartibgasolishda, kreditlarningayrimturlarida (masalan, iste'molkreditlari) ifodalanishimumkin.
Ta'sirdoirasigako'ra, pul-kreditnitartibgasolishvositalariuzoqmuddatli va qisqamuddatlibo'linadi. Uzoqmuddatli - biryildanbirnechao'nyillargachaamalgaoshirilishimumkinbo'lganlar. Qisqamuddatlita'sirko'rsatishvositalaribo'lib, ularyordamidapul-kredittartibgasolishningoraliqmaqsadlarigaerishiladi.
O’zbekistondapul-kreditsiyosatiningvositalari va usullariSan'atdaqonunbilanmustahkamlangan. "O’zbekistonFederatsiyasi Markaziy banki (O’zbekistonbanki) to'g'risida" giQonunning 35-moddasi. Bulargaquyidagilarkiradi: O’zbekistonBankiningoperatsiyalaribo'yichafoizstavkalari, majburiyzahiratalablari, ochiqbozoroperatsiyalari, kredittashkilotlariniqaytamoliyalashtirish, valyutaintervensiyalari, pulmassasiningo'sishiuchunmezonlarnibelgilash, to'g'ridan-to'g'rimiqdoriycheklovlar, o'z-o'zidanobligatsiyalarchiqarish. nomidan va boshqalar.
Pul-kreditsiyosatiningasosiyvositalariniko'ribchiqishkattaahamiyatgaega.
Bozoriqtisodiyotirivojlanganmamlakatlardapul-kredittartibgasolishningengsamaralivositalaridanbiribuqaytamoliyalashdir. Qaytamoliyalashtirishdeganda Markaziy bank tomonidan bosh kredittashkilotlarigakreditlarberishtushuniladi. Qaytamoliyalashtirishningyakuniymaqsadibanklarninglikvidligini nazorat qilishdir.
O’zbekistondaO’zbekistonBankikreditiningqiymatihozirdaasosiystavkabilanbelgilanadi. Aynipaytdaasosiystavka 7,5% nitashkilqiladi. Shundayqilib, so'nggi 18 yilichidaO’zbekistonBankiningfoizstavkasi 20 foizdanortiqpunktgakamaydi va kreditlarbo'yichafoizstavkalariO’zbekistonBankiningstavkasiningpasayishigamutanosibravishdakamaydi.
So'nggibirnechayilichidaregulyatorningasosiystavkanipasaytirishiinflyatsiyatendentsiyalari (sekinlashuvi) va iqtisodiyfaollikningtiklanishiodatdaO’zbekistonBankiningbazaviyprognozigamoskelishibilanbog'liq. Iqtisodiyotdagibundayholatgaquyidagilaryordamberadi: O’zbekistonmoliyabozoriningnisbatandoimiyholati, iste'moltalabininganchapastligi, tartibgasolinadigantariflar va narxlarniindeksatsiyaqilish.
Qaytamoliyalashtirishdoirasidastavkalarnio'zgartirishsiyosatiiqtisodiyotning bank sektoriningkreditsiyosatigajiddiyta'sirko'rsatishimumkinliginita'kidlashlozim. Ko'rsatkichodatdamamlakatdagiinflyatsiyadarajasigabog'liq.
Pul-kreditsiyosatiniamalgaoshirishningyanabirvositasiochiqbozoroperatsiyalari, ya'ni Markaziy bank tomonidantijoratbanklaridanayrimaktivlarnioldi-sotdioperatsiyalarihisoblanadi. Ochiqbozorsiyosatiningamalqilishiningasosiyshartidavlatdaqimmatliqog‘ozlarbozoriningmavjudligibo‘lib, unisotibolish va sotish Markaziy bankkaqarzoluvchilargakreditlarberishdatijoratbanklariningimkoniyatlarigata’sirko‘rsatish, pulbozorinio‘zgartirishimkoniniberadi. vaziyat.
O’zbekistonbankiningochiqbozordagioperatsiyalariquyidagichatushuniladi:
1) g'aznachilikveksellarini, davlatobligatsiyalarini, boshqadavlatqimmatliqog'ozlarini, O’zbekistonbankiningobligatsiyalarinisotibolish va sotish, shuningdekushbuqimmatliqog'ozlarbilan REPO³shartnomalarinituzish;
2) uyushgansavdolardamuomalagakiritilishishartibilandirektorlarkengashiningqaroribilanbelgilanadiganboshqaqimmatliqog‘ozlarnisotibolish va sotish, shuningdekushbuqimmatliqog‘ozlarbilan REPO shartnomalarinituzish.
O’zbekistonBankiochiqbozordaaktsiyalarbilanoperatsiyalarniamalgaoshirganda, faqat REPO shartnomalarinituzishga, shuningdekkontragenttomonidan REPO shartnomasibo'yichamajburiyatlarnilozimdarajadabajarmaganligimunosabatibilanO’zbekistonbankitomonidanaktsiyalarnisotishgaruxsatberiladi. (sotuvchi) bitimshartnomasidabelgilanganmuddatdaboshqatomonning (xaridorning) qimmatliqog'ozlargaegalikhuquqinio'tkazishishart, xaridoresaqimmatliqog'ozlarniqabulqilib, ularuchunma'lummiqdordapulto'lashishart. REPO bitiminingikkinchiqisminiamalgaoshirish, xaridorbitimshartnomasidabelgilanganmuddatdaqimmatliqog'ozlarnisotuvchigaqaytarishishart, sotuvchiesa, o'znavbatida, ushbuqimmatliqog'ozlarniqabulqilib, ma'lummiqdordato'lashishart. ularuchunpulmiqdori.
O’zbekistondaushbuvositani (valyutaintervensiyalaribundanmustasno) samarali deb hisoblashqiyin, bu ham moliyaviybozorlarning past darajadarivojlanishi, ham banklarningdavlatqimmatliqog'ozlarigaqiziqishietarliemasligibilanbog'liq. Shunga qaramay, ochiqbozordagioperatsiyalar bank tizimininglikvidliginitezdatartibgasolishimkoniniberuvchiengmuhimvositadir. Haddantashqarilikvidlik, inflyatsiyaehtimolioshishi, kredittashkilotlarihisobvaraqlaridaqoldiqlarningxavflito'planishi, valyutabozoridasamaralitalabningoshishiholatlarida Markaziy bank davlatmajburiyatlariningqo'shimchamassasinijoylashtirishimumkin. bank tizimi, shubilanortiqchapulmassasiniolibqo'yadi. Va aksincha, milliyiqtisodiyotdahisob-kitoblarnisekinlashtirishbilantahdidqiluvchi bank tizimininglikvidligietarlibo'lmagantaqdirda, milliyvalyutaningichkivalyutabozoridagimavqeinixavflimustahkamlash (eksportsamaradorliginingpasayishitahdidi), Iqtisodiyotningnoadekvatholati, kreditlarbo'yichafoizstavkalariningoshishi, Markaziy bank davlatqimmatliqog'ozlariningbirqisminisotibolishimumkin, pulmuomalasikanallarigasezilarlimiqdordapulqaytaradi.
Majburiyzaxiralarpul-kredittartibgasolishningnavbatdagivositasidir. Majburiyzaxiralartijoratbankiningjalbqilinganresurslariningbirqismibo'lib, u O’zbekistonBankininghisobvaraqlaridasaqlashishart.
Inflyatsiyadarajasiqanchalikyuqoribo'lsa, qoidatariqasida, zaxirafondlarigaajratmalardarajasishunchalikyuqoribo'ladi. Majburiyzaxiralarsiyosatiningmaqsaditijoratbanklarining Markaziy bank tomonidanqaytamoliyalashtirishgaqaramliginioshirish va shuorqaliularninglikvidligiustidannazoratnikuchaytirishdaniborat. Ushbuvositaningmexanizmishundaniboratki, majburiyzaxirastavkalarinio'zgartirishorqaliO’zbekistonbankimuomaladagipulmiqdorinio'zgartiradi.
Ba'zihollardamajburiyzahiralaraksariyatmarkaziybanklaruchunxosbo'lmaganfunktsiyalarnibajaradi. Masalan, ularomonatlarnisug'urtalash va kapitalningxalqarooqiminitartibgasolishvositasisifatidaprudensialrolo'ynashimumkin.
Hozirgivaqtdasanoatirivojlanganmamlakatlarda bank tizimininglikvidliginiqisqamuddatliboshqarishuchunmajburiyrezervlarqo'llaniladi.
Pul-kreditsiyosatiniamalgaoshirishningyanabirvositasivalyutaintervensiyasibo'lib, buO’zbekistonbankitomonidanso’mkursiga, pulningumumiytalabi va taklifigata'sirqilishuchunvalyutabozoridachet el valyutasinisotibolish va sotish deb tushuniladi. Mazkurtadbirdanko‘zlanganasosiymaqsadmilliyishlabchiqaruvchiningtashqitovarbozoridagimavqeinimustahkamlashdaniborat. Milliyvalyutaningchet el valyutasiganisbatanmavqeinisaqlabqolishbo'ysunuvchimaqsadbo'lishimumkin. Ushbumaqsadlarqaytatashkiletilgandapul-kreditsiyosatio'zma'nosiniyo'qotadi va Markaziy bank bozornifaqatmiqdoriypozitsiyalardantartibgasoladi.
Depozitoperatsiyalari - tijoratbanklariningresurslarinisaqlashnijalbqilishbo'yichaoperatsiyalarpul-kreditsiyosatiningbozorvositalariga ham tegishli.

2.