Маvzu: Qadimgi yunoniston tarixida polislarni tashkil topish sabablari

Qadimgi Yunoniston shahar-davlatlari madaniyati
"Shaxsiy farovonlik botqog'ini" engib o'tib, qadimgi yunon shaharlarida dunyoning ko'plab mamlakatlari sivilizatsiyasining rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatgan qudratli ma'naviy madaniyat shakllandi. Hech kimga sir emaski, bugungi kunda biz Qadimgi Yunoniston madaniyatidan bizgacha etib kelgan so'zlar, tushunchalar, ismlar, ismlar, iboralardan foydalanamiz.
Mustaqil siyosiy, iqtisodiy va madaniy birlikka mos keladigan siyosat erkinlik va ichki kuch-qudratni, davlatchilikning barcha ijtimoiy sohalar bilan ham siyosiy, ham shaxs munosabati bilan birligini o'zida mujassamlashtirishi kerak edi. 

II BOB Qadimgi yunon polisining tashkil etilishi

2.1 Polis va fuqarolik jamoasi tushunchasi.

Qadimgi Yunoniston va Rimda antik davrning boshqa mamlakatlaridagi jamiyatlarga o'xshamaydigan jamiyat rivojlangan. Qadimgi yunonlar uni "polis" so'zi deb atashgan va aynan shunday jamiyat mavjudligida ellinlar va siyosatga ega bo'lmagan varvarlar o'rtasidagi asosiy farqni ko'rgan. 19-asr nemis olimlaridan keyin polis so'zi ko'pincha shahar-davlat sifatida tarjima qilinadi. Shu munosabat bilan antik hayotning asosiy xususiyati shundaki, har bir shahar o‘z qonunlari (muxtoriyati) asosida yashagan mustaqil davlat bo‘lgan. Uning eng muhim xususiyati akropol, devorlar, agora, jamoat binolari va boshqalarning mavjudligi. Shu bilan birga, qadimiy shahar asosan sanoat (hunarmandchilik) yoki ma’muriy markaz emas, balki dushmanlardan himoyalanish uchun yaratilgan dehqonlar manzilgohi bo‘lganligiga alohida e’tibor qaratiladi.
Siyosatni shunday tushunish bilan bir vaqtda, zamonaviy olimlar siyosat devor emas, balki, birinchi navbatda, odamlar, fuqarolik jamoasi deb hisoblagan qadimgi yunonlarning o'zlarining g'oyalariga qaytadilar. Rimliklar o'z jamiyatini fuqarolar uyushmasi (lotincha civis - fuqaro so'zidan olingan civitas) yoki oddiygina Rim xalqi (populus Romanus) deb atashgan. Shuning uchun polis so'zini fuqarolik jamiyati deb tarjima qilish mumkin.
Siyosat go'yo uchta shaxsning birligi edi: davlat, shahar, jamoa. Qadimgi xalqlarning hind-evropalik ajdodlari "uch" raqamiga sehrli ahamiyatga ega bo'lishlari bejiz emas. To‘g‘ri, keyingi paytlarda qadimgi fuqarolik jamiyatini davlatgacha bo‘lgan shaxs sifatida ko‘rib chiqish tendentsiyasi kuzatilmoqda. Bu yondashuv etuk davlatchilik shakllanishining cho‘zilgan davri bilan qadimgi ijtimoiy hayot va madaniyatning o‘ziga xos xususiyatlarini asoslash imkonini berishi bilan samaralidir.
Ijtimoiy hayotning barcha jabhalarini belgilab bergan qadimgi davlatchilikning eng muhim xususiyati uning jamoaviy xususiyati edi. O'z erlarini qo'shnilaridan himoya qilish uchun paydo bo'lgan asl qadimiy shaharlarning nisbatan kichikligi uning har bir a'zosining jamiyat uchun qiymatini belgilab berdi. Binobarin, jamiyat va shaxs o'rtasida o'zaro huquq va majburiyatlarning butun bir tizimi mavjud edi⁵. Ushbu o'zaro bog'liq huquq-burchlarning eng muhimlari quyidagilar edi:
a) yerga egalik qilish huquqi;
b) mahalliy chegaralarni himoya qilishda ishtirok etish;
v) siyosiy hayotda, ya’ni jamiyatni boshqarishda ishtirok etish.
Ushbu huquqlarga ega bo'lgan shaxs fuqaro hisoblangan. Siyosat singari, qadimgi fuqaro ham har uch kishidan biri edi: egasi, jangchi va siyosiy huquqlarning egasi (polis "polis" so'zidan). Fuqaroning huquqlari ham uning burchlari edi, ularga beparvolik fuqarolikdan mahrum qilish yoki huquqlarni yo'qotish bilan bog'liq boshqa jazoga olib kelishi mumkin edi. Fuqarolik holati qadimgi tsivilizatsiyaning eng yuqori yutuqlaridan biri bo'lib, uni faqat G'arbiy Evropa jamiyati hozirgi zamonda takrorlaydi. Antik va o'rta asrlarning boshqa jamiyatlarida aholining mulkchilik, harbiy ishlar va boshqaruvga jalb qilish darajasi qat'iy belgilangan sinfiy maqom yoki davlat apparatida ishtirok etish bilan bog'liq edi. Shuning uchun u erda jamiyatning birligi sinfiy bo'linishdan oldin orqaga chekindi. Qadimgi fuqarolik kollektivida jamiyatning oʻzi boshqaruv apparati vazifasini bajargan, sinfiy boʻlinish faqat belgilab berilgan, fuqarolik jamiyati aʼzolarining tengligi (yaʼni ularning birligi), aksincha, qonun va ijtimoiy psixologiya tomonidan taʼkidlangan. Siyosatning kichik hajmi fuqarolik jamoasida huquq va majburiyatlarga rioya qilishni ancha samarali qilish imkonini berdi. Mulk sinfiga bo'linish, go'yo fuqarolik jamiyati doirasidan tashqariga chiqarildi.