Mavzu: Qazib chiqarilgan suyuqlik miqdori va sifatini hisobga oluvchi uskunalar. Reja: 1

4.21–rasm. O‘lchash o‘zgartkichi datchigi signalining o‘ziga xos chastota spktri.
S.G.К. – mos ravishda suyuqlik, gaz, qattiq kirishmalar bilan aniqlanadigan sohalar; S(t) – signal quvvatining spectral zichligi; f – signal chastotasi.
spektral tashkil etuvchilarning quvvati asosan, suyuqlik (S) va aralashma sarfiga bog‘liq bo‘lgan sohani ajratish mumkin. Xuddi shunga o‘xshash holda gaz (G) ta’sir ko‘rsatadigan va qattiq kirishmalar (K) ning ta’siri ko‘proq bo‘lgan sohalarni ajratish mumkin. Bunday chastota sohalarida spektral ishlab chiqilgan axborot modellari asosida tegishli fazalar sarfini hisoblab chiqish mumkin.
Axborot o‘lchash tizimining umumlashtirilgan sxemasi. Spektrometrik uslubni amalga oshiruvchi axborot–o‘lchash tizimi (AO‘T) ning umumiy tuzilmasi sxemasi 4.22–rasmda keltirilgan. Unga o‘lchash moduli (O‘M), harorat datchigi (TD), bosim datchigi (BD), aloqa liniyasi (AL) va axborot–o‘lchash qurilmasi (AO‘Q) kiradi. O‘M suyuqlik oqimining fluktuatsion parametrlarining chiquvchi elektr signalga aylantirish uchun mo‘ljallangan. AO‘Q esa IM dan va bosim hamda harorat datchiklaridan kelayotgan signallarni qabul qilib olishni, ularga berilgan algoritm bo‘yicha ishlov berishni, olingan natijalarni saqlashni va tashqi qurilmalar bilan axborot almashishni ta’minlaydi.

4.22 – rasm. Quduqlardan foydalanish rejimini nazorat qilish axborot o‘lchash tizimlari (AO‘T) ning umumiy tuzilmasi.
2.Ultrotovushli dopler sarf o‘lchagichning ishlash prinsiplari.

Agar quvur o‘qi bo‘yicha V tezlik bilan harakatlanuvchi nuqtaviy sochgich w0 chastotali signal bilan vertikalga αj burchak ostida nurlanayotgan bo‘lsa, u g‘olda qabul qilingan aks–sado signali chastotasi wd qo‘yidagi munosabat bilan aniqlanadi:

(4.31) s s s s д С VС V    sin 1 sin 1 0  
Uzatuvchi o‘zgartkich qabul qiluvchi o‘zgartkich (4.31) dagi ikkinchi ko‘paytuvchini darajali qatorga yoyib va Δw=wd-w0 ayirmani olib, Dopler effekti formulasining lokatsiya variantini hosil qilamiz:
(4.32)        1 0 sin 2 п s s С V
Odatda V<bo‘ladi, shuning uchun chiziqli yaqinlashish bilan cheklanish mumkin:

(4.33)  
(4.33) ifodadan:
(4.34) 0 2 ) (   n n C a f V  
kelib chiqadi, ya’ni dopler siljishi kattaligi sochgich tezligi V ga to‘g‘ri proparsional ekan. Bu erda Cp – EP prizmaning materialidagi ultratovushning tezligi: αp – vertikal bilan o‘tkazish quvuri devoriga ultratovush tebranishlari suvi yo‘nalishlari orasidagi burchak, u EP prizma burchagiga teng.
Real sharoitlardi hajmiy sochilish signallarining shakllanishida fozoda tasodifan joylashgan turli xil tabiatga ega sochuvchilarning to‘plami ishtirok etadi. Bu holda «dopler siljishi» tushunchasi qabul qilingan energiyaning taqsimlanishini sochgichlarning real tezliklari funksiyasi sifatida aks ettiruvchi «dopler spektri» konsepsiyasi bilan almashadi. Real hisob–kitoblarda (4.34) munosabatdan foydalanish mumkin bo‘lishi uchun Δw ning spektri og‘irlik markazini tushunish нetarli.