Mavzu. Qishloq xo’jaligida mexnat resurslari va ulardan foydalanish samaradorligi, mexnat unimdorligi

1ooEI 

---

Mm = ------ . 
(4.2) 
1ooKI 
bunda: Mm -Mehnatning mavsumiylik koeffitsienti; 
1oEIk - bir yildagi yoki oydagi eng ko’p ish kuni; 
1oKIv - bir yilda yoki oydagi eng kam ish kuni. 
Uning mikdori xam 1-1,2 atrofida bo’lgani maqsadga muvofikdir. Kam Mehnat 
sarflanadigan oylarda ishlab chiqarishning boshqa soxalarini tashqil etish maqsadga 
muvofikdir. Bu masalani xar bir korxona uzi ichki imkoniyatlaridan kelib chikkan xolda xal 
etishi mumkin. 
Mehnat resurslari qishloq xo’jaligini rivojlantirishda ishlab chiqarish resurslarining 
eng faol omili sifatida katta ahamiyatga ega. Ular ishlab chiqarish jarayonida ongli ravishda 
katnashib, ko’prok, sifatlirok maxsulotlarni talabni kondiradigan mikdorda yetishtirishga, 
ish va xizmatlarni bajarishga xarakat kiladi. SHunday ekan, ulardan yil davomida tulik, 
samarali foydalanishga yerishish lozim. Buning uchun Mehnat resurslaridan 
foydalanilayotganlik darajasini aniklash kyerak. Uni aniklash 
uchun quyidagi 
ko’rsatkichlardan foydalaniladi: 
Mavjud bo’lgan Mehnat resurslaridan foydalanish koeffitsientini aniklash uchun 
ishlab chiqarish jarayonida xakikatda katnashgan Mehnat resurslari mikdorini (kishi) 
xo’jalikda shartnoma (buyruk) buyicha mavjud bo’lgan Mehnat resurslari mikdoriga 
taksimlanadi. U quyidagi formula yordamida aniklanadi: 
V 
IMr 
MK = 
. 
(4.3) 
V 
MMr 
bunda: Mk - Mehnat resurslaridan foydalanish koeffitsienti; 
V 
IMr - 
' 
xakikatda ishlagan jami Mehnat resurslari, kishi; 
V 
MMr - 
1
mavjud bo’lgan jami Mehnat resurslari, kishi. 
Bu ko’rsatkichning darajasi birga yakin bo’lgani yaxshi. SHunda u mavjud Mehnat 
resurslaridan foydalanish yuqori bo’lganligidan dalolat byeradi. 
Mex,nat resurslarining xo’jalik faoliyatida katnashishi (1 oyda, 1 yilda). Uning 
mikdorini xo’jalik faoliyatida jami sarflangan vaktni sarflangan Mehnat resurslarining 
umumiy mikdoriga taksimlash natijasida aniklash mumkin, bu quyidagi formula yordamida 
aniklanadi: 

---

V Mrsv 
MrXkk 
= ximf 
(44) 
bunda: MrXkk - Mehnat resurslarining ma’lum bir muddatda urtacha ishlagan ish 
vakti, kishi-kuni, kishi-soati; 
V 
Mrsv - 
, 
z
—' 
Mehnat resurslarining jami sarflagan vakti, kishi-kuni, kishi-soat. 
Bu ko’rsatkichning mutlak (absolyut) mikdori aniklanayotgan davrdagi (oyda, yilda) 
bir kishining ish vakti fondidan yuqori bo’lmaydi. Mehnat resurslarining xar bir guruxi 
uchun amaldagi konunlarda yillik yoki oylik ish vakti fondi belgilanadi. Uning mikdorini 
bir yildagi kalendar kunlar mikdoridan barcha turdagi bayram (agar u konun buyicha dam 
olish kuni xisoblansa), dam olish xamda ta’til (otpuska) kunlarini ayirish orkali aniklanadi. 
Respublikada yillik ish vakti fondi 276-286 kun mikdorida belgilangan
. Bu iktisodiy faol 
Mehnat resurslarining yillik ish vakti fondi xisoblanadi. Usmirlar uchun bu fond ularni 
ijtimoiy jixatdan ximoya kilgan xolda belgilangan. Xuddi shunday imtiyozlar inson 
salomatligi uchun zarur ishlarni bajaruvchilar uchun xam o’rnatilgan. 
Mex,natning unumdorligi darajasi. 
Mehnat unumdorligining mutlak (absolyut) darajasini aniklash uchun xakikatda 
sarflangan jami ish vakti mikdorini shu davrda ishlab chikilgan maxsulot mikdoriga, 
kiymatiga xamda bajarilgan ish xajmiga taksimlash zarur. Bu Mehnatni tejash iktisodiy 
konunining talabi. 
Amaliyotda esa u xakikatda ishlab chikarilgan maxsulotning, bajarilgan ishning 
mikdori yoki kiymatini unga sarflangan ish vaktiga taksimlash natijasida aniklanmokda. 
Bunday usulda ular bir-birlarini inkor etmaydi, balki tuldiradi.