Mavzu. Qishloq xo’jaligida mexnat resurslari va ulardan foydalanish samaradorligi, mexnat unimdorligi

ABk .. ABk 
As = ----.100 yoki --- 
,
s
 
0
ch 
(52) 

---

An 
An 
bunda: As - asosiy vositaning amortizatsiya summasi (sum); 
Abk - asosiy vositaning balans kiymati (sum); 
An - asosiy vositaning eskirish me’yori (koeffitsientda, yilda). 
Asosiy vositalar 
5.1-rasm. Asosiy vositalar tarkibi 
Asosiy vositalarning eskirish me’yori (normativi) byerilmaganda asosiy vositaning 
balans kiymatini uning xizmat muddatiga taksimlash natijasida eskirish
me’yori aniklanadi. 
Xo’jalikda bir necha yillar davomida ishlatilgan vositalar kapital 
ta’mirlangan bo’lsa, ular balans kiymatiga kushiladi. 

---

Eskirish kiymatlari yetishtiriladigan maxsulotlarga, xizmatlarga belgilangan tartibda 
utkaziladi. Asosiy vositalar iktisodiy moxiyatiga kura, qishloq xo’jalik ishlab chiqarishi 
jarayonida bir necha yillar davomida katnashib, kiymatini ishlab chikarilayotgan 
maxsulotlarga, bajarilayotgan xizmatlarga yilma-yil kisman utkazib boradi (ya’ni eskirish 
kiymatini). 
Mehnat kilish kobiliyatiga ega bo’lgan fukarolar Mehnat predmetlaridan xamda 
Mehnat vositalaridan okilona foydalanish natijasida turli xildagi sifatli qishloq xo’jalik 
maxsulotlari yetishtirib, foydali xizmatlarni bajaradilar. Ularning yigindisini qishloq 
xo’jaligi vositalari yoki fondlari tashqil etadi. ^ishlok xo’jalik fondlari tarmoqdagi ishlab 
chiqarish jarayonlarida katnashishiga yoki foydalanilishiga kura, ishlab chiqarish fondlari 
xamda noishlab chiqarish fondlaridan tashqil topadi. Ular qishloq xo’jaligi ishlab 
chiqarishida katnashishining zaruriyligi xamda muddatiga kura, yuqorida ko’rsatilganidek, 
asosiy va aylanma fondlarga bo’linadi. 
Ularni natura xoldagi kurinishiga kura, asosiy va aylanma vositalar, umumiy xolda 
esa ishlab chiqarish vositalari, deb ataladi. 
Asosiy va aylanma vositalar maxsulot ishlab chikarib, qishloq xo’jaligini 
rivojlantirishda benixoyat katta ahamiyat kasb etadi. CHunki ularsiz talabni kondiradigan 
mikdorda, sifatli maxsulot ishlab chiqarish mumkin emas. Ulardan okilona foydalanish 
natijasida Mehnat va mablag xarajatlari tejaladi. 
Demak, asosiy va aylanma vositalardan okilona va samarali foydalanish tufayli 
qishloq xo’jaligi iktisodiyoti rivojlanadi. Natijada axolining ijtimoiy-iktisodiy axvoli 
yaxshilanadi. SHuning uchun bunday vositalarni yaratishga, kurishga, ta’mirlashga, ulardan 
yaxshi foydalanishga aloxida e’tibor byerilmokda. 
Tarmoqda maxsulot ishlab chiqarishda asosiy rol qishloq xo’jaligida katnashuvchi 
fondlarga tegishlidir, chunki ular asosiy ishlab chiqarish fondining 80 foizini 
tashqil kiladi. Bu fondlarga quyidagilar kiradi: yer resurslari; binolar; inshootlar; 
mashina va texnikalar; transport vositalari; ishlab chiqarish va xo’jalik 
inventarlari; sut byeruvchi koramollar; gusht byeruvchi koramollar; ko’p yillik 
ekinlar;
yerni yaxshilash uchun kilingan sarflar (inshootlardan tashkari). 
asboblar va xokazaolar.
Asosiy fondlardan foydalanish samaradorligining kiymat ko’rsatkichlari: fond 
kaytimi va fond sigimidir. 
Fond kaytimini qishloq xo’jaligida bir yilda ishlab chikarilgan yalpi maxsulot 
kiymatini ishlatilgan asosiy fondlarning urtacha yillik summasiga taksimlash natijasida 
aniklash mumkin 

---

YaMk 
Fk==----- 
(5.3) 
X AFk 
bunda: 
Afk - fond kaytimi (sum); 
Yamk - yalpi maxsulot kiymati (sum); 
XAFk - asosiy fondlarning yillik urtacha kiymati (sum). 
Fondlar kaytimini bir sumlik asosiy fond evaziga ma’lum muddatda olingan yalpi 
daromad va sof foyda ko’rsatkichlari yordamida xam aniklash mumkin. Ular yalpi daromad, 
sof foyda summasini asosiy fondlarning yillik urtacha kiymatiga taksimlash natijasida 
aniklanadi. Bunda quyidagi ifodadan foydalanish mumkin: 
U YaD u SF YaDFk= 
u
u
(5.4)