Mavzu: qush urug’lanish hodisasi

) monomerlardan va 
yon zanjirlar boshqa (
) tipdagi monomerlardan tashkil topgan bo„lsa, bunday 
birikma payvandli sopolimer deyiladi. 
Asosiy zanjirdagi monomer zvenolarda atomlar ketma-ketligiga qarab polimer 
gomozanjirli yoki geterozanjirli deb ataladi.

---

Asosiy zanjiri bir xil atomlardan, masalan, uglerod, oltingugurt, fosfor 
kabilardan tuzilgan bo„lsa, bunday birikma gomozanjirli polimer deyiladi. Asosiy 
zanjirda faqat uglerod atomi takrorlansa, polimer karbozanjirli deb yuritiladi. 
Agar asosiy zanjirda monomerlar (elementar zvenolar) ketma-ketligi 
shakllanishi turli xil atomlar asosida shakllangan bo„lsa, polimer (sopolimer) 
geterozanjirli deyiladi, masalan: 
Atomlarning makromolekulyar birikmalar hosil qilish qobiliyati ularning D.I. 
Mendeleev davriy tizimida joylashgan tartibiga ham bog„liq. Birinchi guruh 
elementlari va bir valentli elementlar (jumladan, vodorod) polimer hosil qilmaydi, 
chunki zanjirli bo„lib birikish uchun elementlar kamida ikki valentli bo„lishi kerak. 
Davriy tizimning boshqa elementlari zanjirli birikmalar hosil qila oladi, ammo, 
ularning barqarorligi atomlar o„rtasidagi bog„lar mustahkamligiga bog„liqdir. 
Polimerlar elementar tarkibiga qarab organik, elementorganik va noorganik 
kabi tiplarga bo„linadi. Ular ichida nisbatan keng miqyosda o„rganilgani va ishlab 
chiqariladigani organik polimerlar hisoblanadi. Organik polimer molekulasi 
tarkibiga uglerod atomidan tashqari, vodorod, kislorod, azot, oltingugurt, 
galogenlar atomlari kiradi. Elementorganik polimerlar zanjirlari asosan uglerod va 
geteroatomlar tuzilgan bo„ladi va hamda tarkibiga azot, kislorod, oltingugurt 
atomlari kirmaydi. Noorganik polimerlar zanjirlarida uglerod atomi bo„lmaydi.
Polimer zanjirida elementlarni birikishi natijasida hosil bo„lgan bog„lar 
qutblangan yoki qutbsiz bo„lishi mumkin. Odatda bir atomlarni kovalaent 
bog„lanishi, masalan, N
2
, O
2
, Sl
2
birikmalar cheklanma qutbsiz bog„langan 
deyiladi. Ularda elektron tumani (qobig„i) ikkala atom yadrosi uchun mutloq 
simmetrikdir. Cheklanma qutblangan bog„ elektronni bir atomdan ikkinchisiga 
o„tishi natijasida ajratilgan zaryadlar hisobiga hosil bo„lgan bo„lishi mumkin. 

---

Aslida elektronni to„liq o„tishi kuzatilmaydi. Elektron qaysi atomga tegishli 
bo„lganligiga bog„liq tarzda, uni turli atomlar yadrosi maydonida bo„lishi turli xil 
bo„ladi. Natijada elektronni o„rtacha zichligi bir atomda ikkinchisiga nisbatan 
kattaroq bo„ladi. Buning oqibatida ushbu atomlar asosidagi molekula ma‟lum bir 
elektrik, yoki dipol momentga (μ
o
) ega bo„ladi va uning miqdori elektr zaryadi (q) 
va ular orasidagi masofaga (l) bog„liq bo„ladi, ya‟ni μ
o 
= ql. Bundan l ≈ 10
-8
 cm va 
q ≈ 10
-10
 el.st.b. ekanligidan μ
o
≈ 10
-18
 el.st.b.sm ≈ 1 D (Debay). SI tizimida 1 D ≈ 
3,335*10
-30
Kl.m. Ammo dipol momentining miqdori atomlar turlariga bog„liq 
holda μ
o  
≈ 0 † 10
 
D diapazonida bo„ladi.
Tuzilishi simmetrik bo„lgan N
2
, Cl
2
, CH
4
, C
2
H
6
va shu kabi birikmalar, 
alifatik uglevodorodlar uchun μ
o 
≈ 0 D bo„lib, ular qutbsiz molekulalar deyiladi. 
Bulardan farqli suv molekulasi asimmetrik bo„lib, uning dipol momenti μ