Mavzu: qush urug’lanish hodisasi

o  
≈ 
6,14*10
-30
 Kl.m ≈ 1,84 D va suv qutbli molekula hisoblanadi.
Polimerning asosini tashkil etadigan uglevodorodlar qutbsizdir. Bunday 
polimerlar sirasiga polietilen, polipropilen, polibutadien, polizopren, poliizobutilen 
kabilar kiradi. Qutbli polimerlar turiga ON-guruhli polivinil spirt, sellyuloza, 
kraxmal, xitin, CN-guruhli poliakrilonitril, COON-guruhli poliakril va polimetakril 
kislotalar, C-Cl bog„li polivinilxlorid, OCOON
3
-guruhli atsetat sellyuloza. Ammo, 
molekulyar zanjirda qutbli guruhlarni bo„lishi hamma vaqt ham polimerni qutbli 
bo„lishiga olib kelmaydi. Umuman olganda molekulyar zanjirda qutbli guruhlar 
simmetrik joylashgan bo„lsa, ularning elektrik maydoni kompensatsiyalangan va 
dipol momenti nolga teng bo„ladi.
Asosiysi 
makromolekulalarni 
qutblanganligidan, 
ularning 
orasidagi 
ta‟sirlashishlar bog„liq bo„ladi. Bu holat makromolekuladagi atomlararo, ya‟ni 
ichki ta‟sirlashishlarda va makromolekulalararo, ya‟ni tashqi ta‟sirlashishlarda 
kuzatiladi. Bunday ta‟sirlashishlar yangi kimyoviy birikmalar hosil bo„lishiga olib 
kelmaydi, faqat shu makromolekulalararo tortishish yoki itarishish jarayonlari 
amalga oshadi. Tortitish kuchlari ta‟siri 3†4 Ǻ da, shushingdek, itarishish kuchlar 
bundan ancha yaqin masofalarda namoyon bo„ladi. Itarishish kuchlari 
kvantomexanik tabiatli bo„lib, u bitta molekulyar orbitada qarama-qarshi 

---

yo„nalishli spinga ega ikkitadan ortiq elektron joylashisha olmaganligi sababli 
vujudga keladi. Makromolekulalararo tortishishlar asosan vandervaals (dispersion, 
deformatsion va orientatsion) va ion ta‟sirlashishlar, vodorod bog„lari hamda 
komplekslar hosil bo„lishi orqali namoyon bo„ladi. 
Turli qutbli va qutbsiz molekulalararo ta‟sirlashishni eng universal turi 
dispersion ta‟sirlashish hisoblanadi. Dispersion ta‟sirlashish kuchlarining vujudga 
kelishi kvant mexanikasi qonunlari yordamida tushuntiriladi va ushbu turdagi 
ta‟sirlashish energiyasi (U
disp.
) quyidagi tenglama orqali ifolanadi: 
U
disp.
 = - (3/2r
6
)[I
1
I
2
/(I
1
 – I
2
)]

1

2
(1.1.1) 
bu erda r – molekulalararo masofa; I
1
va I
2  
- 
 
molekula ionizatsiya energiyasi; 

1
va

2
-
o„zaro ta‟sirlashayotgan ikkita molekulaning qutblanganligi. 
Agar ikkala molekula ham dipol tuzilishga ega bo„lsa, ular orasida dipol – 
dipol yoki orientatsion ta‟sirlashishlar vujudga keladi hamda energiyasi (U
or.
) 
quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 
U
or.
 = - (3/2r
6
)[μ
1
2
μ
2
2
/kT]


(1.1.2) 
bu erda μ
1
va

μ
2
- molekulalar dipol momenti; k – Bolsman doimiysi; T – harorat. 
Agar birinchi molekula dipol tuzilishga ega va ikkinchisi qutbsiz bo„lsa, unda 
ikkinchi molekula birinchi molekulaning dipol maydonida qutblanadi. Chunki 
qutblanmagan molekulada elektronni siljishi va majburiy dipol hosil qilishi 
mumkin. Ushbu ta‟sirlashish deformatsion deb yuritiladi va energiyasi
(U