Mavzu: Raqobatlashgan bozorda harakat qiluvchi firma daromadlari

Tabiiy monopoliyalar monopoliyalardir, ular tabiiy ravishda bir qator operatsion omillarning (masalan, "Beltransgaz" yoki "RZD") birikmasidan kelib chiqadi.

Noyob minerallarni qazib chiqarishga asoslangan monopoliyalar (masalan, "Norilsk nikel" kompaniyasi).

Davlat tomonidan boshqariladigan va boshqaradigan monopoliyalar. Ushbu turdagi barcha elektr va issiqlik ta'minoti tarmoqlari mavjud.

Ochiq monopoliyalar mutlaqo yangi mahsulotlarni chiqarish bilan bog'liq bo'lgan monopoliyalardir (o'tmishda bo'lgani kabi, teginish texnologiyasini taklif etgan Apple).

Yopiq monopoliyalar - davlat bir nechta kompaniyani bir turdagi faoliyati taqiqlagan hollarda paydo bo'lgan monopoliyalar,  bu esa boshqalarga imkon beradi (masalan, harbiy-sanoat kompleksi).

Geografik monopoliyalar - bu uzoqdan joylashgan aholi punktlarida paydo bo'ladigan monopoliyalardir.

Texnologik monopoliyalar - texnologiyaning o'ziga xosliklari (masalan, uy telefonlari kabi) tufayli paydo bo'lgan monopoliyalardir.

Oligopoliya — tarmoqdagi bir necha yirik ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi hukmronlik holati hisoblanadi.
Oligopoliya (oligo... va yun. poleo — sotaman) — bozorni tashkil etish shakllaridan biri. Guruh monopoliyasi, oz sonli yirik korxona (firma)larning bozorda yoki bironbir xoʻjalik soxasida hukmronligi.
O. uchun bozorda bir necha sotuvchining boʻlishi xos, ammo umumiy bozor sav-dosi hajmida ulardan har birining hissasi juda katta boʻlganidan, har bir sotuvchi oʻzi taklif etadigan mahsulotlar miqdorini oʻzgartirishi bilan narxlarda ham oʻzgarishlar yuz beradi.
Firmalarning uncha koʻp boʻlmasligi yashirincha kelishishlarga qulaylik tugʻdiradi. Bu esa, oʻz navbatida, ularga nar-xlarni belgilash, bozorni boʻlish yoki taqsimlash va boshqacha yoʻllar bilan oʻzaro raqobatni cheklashda qoʻl keladi. Yashirincha kelishishning bir qator shakllari (kartel bitimi va boshqalar) bor. Monopoliya kabi O. ham nomukammal raqobat koʻrinishi hisoblanadi.[1]