Mavzu: Rejali iqtisodiyotda pul tizimi va uni boshqarish mexanizmi Reja

4. Muomiladagi pul massasi va uni boshqarish. Pul muomilasini barqarorlashtirish yo’llari.

Ma’lumki, bozor iqtisodiyoti tovar-pul munosabatlariga asoslangan. Tovar muomilasini taminlash pul miqdoriga ko’p jihatdan bogliq.Pul muomilasi qonuni - muomila uchun zarur bo’lgan pul miqdorini belgilaydigan, tovar-pul munosabatlarini o’zida aks ettiradigan qonundir. Bu qonunga ko’ra muomila davrida muomilaga zarur bo’lgan pul miqdori barcha tovarlar so’mmasiga to’ gri proporsional pul aylanishi tezligiga teskari proporsional o’zgaradi.

Xozirgi sharoitda muomila uchun zurur bo’lgan pul miqdoriga quyidagi omillar ta’sir etadi.

1. 
   Sotiladigan tovarlar miqdori (ko’p bo’lsa ko’p va aksincha)
   

1. 
   Tovarlarni baho darajasi (yuqori bo’lsa ko’p va aksincha)
   

2. 
   Kreditni rivojlanish darjasi (rivojlangan bo’lsa naqd pul kam talab etiladi.)
   
3. 
   Naqd pulsiz xisob kitoblarni rivojlanish darajasi
   
4. 
   Pulni aylanish tezligi
   

Muomila uchun zurur bo’lgan pul miqdorini yuqoridagi omillarni hisobga olgan quyidagi formulada ifodalash mumin.

Bunda: MUZBPM – muomila uchun zarur bo’lgan pul miqdori

STVXM – sotiladigan tovar va xizmatlar mikdori
ShKVNPXKB – shundan kreditga va naqd pulsiz xisob – kitoblar bo’yicha
MBTM – majburiyatlar bo’yicha to’lovlar miqdori
ShBBKTM – shundan bir – birini qoplaydigan tulovlar miqdori
PMVTVSUAT – pulning muomila va tulov vositasi sifatida o’rtacha aylanish tezligi.
Muomila uchun zurur bo’lgan pul miqdorini aniqlashda kassa aylanmasi xomcho’ti hamda aholi daromadlari va xarajatlari balansidan ham keng foydalaniladi. Kassa aylanmasi xomcho’ti 1991 yildan boshlab mamlakatda kreditni rivojlantirish va kassa rejalari o’rniga tuzila boshlandi. Uni to’zishdan maqsad naqd pulga bo’lgan extiyojni butun respublika va bank muassalari buyicha aniqlash hamda pul muomilasini barqarorlash tadbirlarini ishlab chiqishni amalga oshirishdan iborat. O’zbekiston Respublikasi MB-ning 2005 yil 20 avgustdagi yuriqnomasiga binoan kassa aylanmasi xomcho’ti quyidagi asosiy kirim mabla glari va naqd pullar chiqimi yo’nalishari buyicha to’ziladi.
I-kirim
1. Iste’mol tovarlarini qaysi kannallar orqali sotilishidan qat’iy
nazar, ularning sotishdan tushgan savdo tushumlari.
2. Temir yo’l va xavo transportdan pul tushumi
3. Mahalliy transportdan pul tushumi.
4. Komunal va turar joy tulovlari bo’yicha tushumlar
5. Tomoshagoh tashkilotlaridan tushgan tushumlar
6. Maishiy xizmat kursatish korxonalaridan tushum
7. Soliq yi gimlari, boj tulovlari va boshqa majburiy to’lovlardan tushumlar
8. Qishloq xo’jalik faoliyati bilan shu gullanuvchi subektlardan tushumlar

1. 
   Omonatlardan tushgan tushumlar
   

1. 
   Pochta aloqasi korxonalaridan tushum
   

2. 
   Bank plastik kartochkalaridan tushumlar
   
3. 
   Mikrokreditlar qaytarilishidan tushumlar.
   
4. 
   Boshqa tushumlar (armiya, ichki ishlar MXX va FVV, partiya va boshqa tashkilotlar).