Mavzu: rossiya imperiyasi va sovet hukmronligi davrida o‘lkadagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy jarayonlar tayanch so‘z va iboralar
O`zbekistonda mustamlakachilikka asoslangan iqtisodiy siyosatning
Download 0.5 Mb. Pdf ko'rish
|
3-seminar mavzu
O`zbekistonda mustamlakachilikka asoslangan iqtisodiy siyosatning
oqibatlari: 1920 yillar tarixga o`ta murakkab va ziddiyatli, turli ijtimoiy guruh va kuchlar siyosiy qarama-qarshiligi avj olgan, Turkistonda Markazning imperiyacha munosabatlar mustahkamlanayotgan, o`lkadagi ochlik, iqtisodiy tanglik, vayronaga aylangan sanoat, transport, qishloq xo`jaligini tiklash, ya’ni sovetlarning “tinch sotsialistik qurilish” yo`liga o`tish davri bo`lib kirdi. Ushbu davrdagi eng dolzarb masalalardan biri bu- hokimiyat masalasi edi. Milliy muxolif kuchlar esa xokimiyat masalasini birinchi navbatda xalqning o`z taqdirini o`zi belgi-lashda ko`rishar edi. Sanoat va qishloq xo`jaligining inqirozi, ochlik, inqilobcha zo`ravonlikning kuchayishi mahalliy xalq milliy manfaatlarining ochiqdan-ochiq inkor etilishi Turkistondagi turli ijtimoiy qatlamlar orasida sovet hokimiyatiga nisbatan ishonchsizlik va norozilikni keltirib chiqarmoqda edi. 1921 yilning bahoriga kelib sovet hokimiyati oldida vayron bo`lgan qishloq xo`jaligini tiklash vazifasi ko`ndalang bo`lib turdi. Buning asosiy sababi esa dehqonlarning ko`plab ko`tarilishlari bo`ldi. Bu esa siyosatni qaytadan ko`rib chiqish, sanoat bilan qishloq xo`jaligi o`rtasida ta’sirchan iqtisodiy aloqalarni yo`lga qo`yish zaruratini keltirib chiqardi. O`zbekistonda qishloq xo`jaligi respublika milliy daromadining asosiy qismini berganligi, dehqonlar esa aholining 80 foizini tashkil etganligi tufayli sovet xokimiyatining dastlabki yillarida agrar masala markaziy o`rinni egallardi. Markaz Turkiston o`lkasiga asosiy xomashyo bazasi sifatida qarab kelganligi bois, o`lka qishloq xo`jaligining bosh sohasi hisoblangan paxtachilikni rivojlantirishga alohida e’tiborini qaratdi. Xususan, RKP (b) MKning 1922 yil 11 yanvaridagi “Turkiston Kompartiyasiga” deb nomlangan xatida, Turkiston Kompartiyasining qishloq xo`jaligi sohasidagi faoliyatida birinchi o`ringa sug’oriladigan erlarda ekin maydonlarini tiklash, paxtachilikni rivojlantirish hamda mavjud sug’orish tizimini tuzatish masalalari hal etilishi lozimligi ta’kidlandi. Paxtachilikni tiklash va rivojlantirish ishlariga rahbarlik qilish uchun 1920 yilda Bosh Paxtachilik Qo`mitasi va paxta etishtiruvchi respublikalarda unga bo`ysunuvchi paxtachilik qo`mitalari tuzildi. Turkiston respublikasidagi barcha haydaladigan maydonlar, selektsiya stantsiyalari, irrigatsiya inshootlari, Paxtachilik qo`mitasi ixtiyoriga o`tkazildi. Yangi iqtisodiy siyosat tufayli qishloq xo`jaligida kooperativ va shirkatchilik harakati ham avj oldi. 1923 yilda Turkiston respublikasida qishloq xo`jaligi va kredit kooperatsiyalar tizimi tashkiliy jihatdan tugal ravishda shakllandi deyish mumkin. Davlatning kooperativ qurilish siyosati ikki yo`nalishda olib borildi. Bir tomondan, kooperatsiya mayda tovar xo`jaligini sotsializmga jalb qilish vositasi, shaxsiy va jamoa manfaatlarining kelishuv shakli sifatida baholansa, ikkinchi tomondan kooperatsiyaga xususiy sektorni siqib chiqaruvchi ijtimoiy qurol deb qaraldi. Biroq, har kimni ham kooperativga qabul qilishavermasdi. Sinfiy tanlov mavjud edi. Kambag’allarga ustivorlik berilardi. Aholining o`ziga to`q qatlamlariga nisbatan qat’iy talablar belgilangan edi. 1927 yildan esa kooperativ uyushmalarini “davlatlashtirish” siyosati boshlanib, uning xo`jalik hisobi asosidagi negizlari tobora ko`proq qo`porildi. 20-yillar boshlaridagi Turkistonning ijtimoiy-siyosiy hayotining alohida xususiyati-bu o`lka mahalliy aholisining milliy o`z-o`zini anglashining o`sganligi deyish mumkin. Hokimiyat pog’onalaridagi milliy rahbar kadrlar ham tuzumga, uning siyosatiga ochiqdan-ochiq qarshi fikr bildirib, mahalliy aholining manfaatlarini himoya qildilar. Lekin milliy rahbarlarning vatanparvarlik chiqishlari Markazning keskin noroziligiga sabab bo`ldi. Markaz ularga qarshi siyosiy quvg’inni avj oldiradi. Q.Otaboev va A.Rahimboevlar “qo`pol xatolari” uchun o`z lavozimlaridan bo`shatildi. Nazir To`raqulov ham qatag’onlik to`lqinidan qutulib qolmadi va 1939 yilda otib tashlandi. YAna bir millatparvar rahbarlardan biri, etuk davlat arbobi Inomjon Xidiraliev edi. U 1922 yilning oxirida Butunrossiya MIQga maxsus xat bilan murojaat qilib, “Mahalliy aholining barcha qatlamlarini sovet ishlariga jalb qilishga, bu ishlarni aholining milliy turmush tarziga moslashtirgan holda amalga oshirishga, Turkistonda ish yuritishni mahalliy aholi tiliga o`tkazishga” e’tiborini qaratgan edi. Mana shunday rahbarlar qatoriga yana A. Ikromov, Y. Oxunboboev, F. Xo`jaevlarni ham kiritish mumkin edi. 1925 yilning 13 fevralida O`zSSR Sovetlarining Buxoroda ochilgan I - Umumo`zbek qurultoyida “O`zbekiston SSR tuzilgani to`g’risida deklaratsiya” qabul qilindi. O`zbekiston SSR sovetlari MIQning raisi etib Yo`ldosh Oxunboboev saylandi. O`zbekiston XKS rayisi etib F. Xo`jaevni tasdiqladi. Tuzilgan O`zbekiston SSRga tugatilgan Turkiston ASSRdan Sirdaryo, Farg’ona va Samarqand viloyatlarining katta qismi, Buxoro respublikasidan uning markaziy va g’arbiy qismi (Zarafshon, Qashqadaryo va Surxondaryo vohalari), shuningdek Xorazm SSRdan Xorazm vohasi kirdi. 1930 yilda Qoraqalpoq muxtor viloyati RSFSR tarkibiga kiritildi.1932 yilning 20-martida esa, SSSR MIQ Rayosati “Qoraqalpog’iston avtonom viloyatini Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasiga aylantirish va uni RSFSRga kirishi to`g’risida” qaror qabul qildi. O`sha yilning may oyida avtonom respublika Sovetlarining I Ta’sis qurultoyi xukumatni tuzdi. Unda QQASSR MIQ rayisi etib, Koptleu Nurmuhamedov, Xalq Komissarlari Kengashi rayisi etib esa Qosim Avezovlar saylandilar.1936 yilda SSSRning yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi va unga ko`ra QQASSRning O`zbekiston SSR tarkibiga kirishi ko`zda tutilgan edi. Buning asosiy sababi hududiy yaqinlik, yagona tarixga ega bo`lganligi deb e’tirof etildi. 1937 yil 12 fevralda O`zSSRning yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi. O`sha yilning 6 martida esa, QQASSRning yangi Konstitutsiyasi e’lon qilinadi. Qoraqalpog’iston O`zbekiston tarkibida bo`lganida, o`zbek va qoraqalpoq xalqlari o`rtasidagi do`stlik yanada mustahkamlandi. Download 0.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling