Mavzu: Sanoat korxonalarida mahsulot tannarxi va uni pasaytirish yo'llari Reja: Kirish

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

15 
2. Kapital xarajatlar hisobi va qurilish ob’ekti tannarxini aniqlashning 
maqsadi hamda vazifalari 
Korxonalarda xarajatlarni boshqarish eng qiyin jarayonlardan biri hisoblanadi. 
Chunki u ahamiyati bо‘yicha xо‘jalik yurituvchi sub’ektning faoliyatini boshqarish 
majmuasi deb tushuniladi, vaxolanki ishlab chiqarish jarayonida sodir bulayotgan 
voqealar va muomalalarni uz ichiga qamrab olgandir. 
Xarajatlarni hisobga olish bu tegishli xо‘jalik yurituvchi sub’ektning faoliyati 
ta’minot, ishlab chiqarish va mahsulot (ish, xizmat)larni sotishiste’molchiga 
yetkazib berish jarayonlarida sodir bо‘lgan voqealarni miqdoriy о‘lchash (miqdor 
va qiymat о‘lchovida), qayd qilish, guruhlashtirish, tayyor mahsulotlar 
tannarxining tarkib topishi chegarasi bо‘yicha tahlil qilishga qaratilgan faoliyatdir.
Hisob tizimi xarajatlarni ma’lum toifalarga kо‘ra tasniflab yig‘adi. Buxgalterlar 
mahsulot tannarxiga kiruvchi xarajatlar va hisobot davri sarflarini tasniflaydilar. 
Mahsulot tannarxiga qayta sotish uchun sotib olingan yoki ishlab chiqarilgan 
mahsulotlarga oid xarajatlar kiritiladi. Korxonada bu xarajatlar tayyor mahsulot 
yoki tugallanmagan ishlab chiqarishning tannarxini, uning sotilishi paytigacha 
belgilashda hisobga olinadigan mahsulot birligining tannarxi bо‘ladi.
Mahsulot sotilgandan keyin foydani hisoblash uchun bu sarflar sotishdan tushgan 
tushumlar bilan qiyoslanadi. Hisobot davrining xarajatlari zahipalarni baholashda 
hisobga olinamaydigan sarflar hisoblanadi. Shuning uchun ular sodir bо‘lgan 
davridayoq xarajat sifatida tan olinadi.
Mahsulot tannarxini tо‘g‘ri rejalashtirish, hisoblash va tahlil etish hamda uning 
pasayish manbaalarini aniqlash maqsadida faqat umumiy xarajatlarnigina emas, 
balki ularning tarkibiy qismlarini ham bilish muhimdir.
Ishlab chiqarish xarajatlari hisobi tizimi – bu ishlab chiqarish xarajatlarini 
umumlashtirish usullari hamda kutilayotgan samaradorlik va amaldagi me’yorlarni 
xarajatlar bilan taqqoslash, nazorat qilishda ruy beradigan о‘zaro bog‘liqlikdir.
Buxgalteriya hisobining xalqaro nazariyasi va amaliyotida ishlab chiqarish 
jarayonini ob’ektivligini va tezkorligini ta’minlaydigan axborotlarni olish muhim 
ahamiyat kasb etadi, chunki “boshqaruvning barcha bosqichlarida xarajatlar 

---

16 
tо‘g‘risidagi axborotlar ahamiyatli omildir” Amerika olimlari ushbu funktsiyalarni 
quyidagicha belgilaydi: 1) sotuvga mо‘ljallangan buyumlarni normal yoki 
qoniqarli sotish baholarini belgilash; 2) baho kamaygan paytda uning minimal 
chegarasini belgilash; 3) mahsulotlarning qaysi turlari kо‘proq yoki kamroq 
daromad keltirishini aniqlash; 4) zaxiralarni nazorat qilishni yо‘lga qо‘yish; 5) 
zaxiralarning bahosini belgilash; 6) turli ishlab chiqarish jarayonlari 
samaradorligini nazorat qilish; 7) bо‘lim, tsexlar faoliyatining samaradorligini 
nazorat qilish; 8) zararlar, yо‘qotishlar va kamomadlarni aniqlash; 9) ishlab 
chiqarish bilan bog‘liq va bog‘liq bо‘lmagan xarajatlarni ajratish; 10) moliyaviy 
hisob 
bilan 
bog‘lash.