Mavzu: shahar yo‘llari va ko‘chalari tarmog‘I. Reja

Shahar yo‘llari va ko‘chalari to‘g‘risida umumiy ma’lumot 
Barcha turdagi shahar transportining jadalligi va tezligining ortishi bilan 
shaharlarda transport tarmog‘i uchun yangicha talablar quyadi. Katta bo‘lmagan 
kvartallardan iborat shaharlarimizda deyarli bir xil shaklda o’tkazilgan ko‘cha-yo‘l 
tarmoqlari bugungi kun transport talablariga javob bera olmaydi.
Tezkor yo‘llar. 
Shahar yo‘llarining ko‘chalardan asosiy farqi, ular asosan ochiq, qurilish 
inshootlari mavjud bo‘lmagan joylardan utkaziladi. Qurilish mavjud joylarda esa 
yo‘llar yon atrofdan ajratiladi va ular katta tezlikda harakatlanadigan transportlarni 
utkazish uchun, tranzit harakat uchun xizmat qiladi. Tezyurar yo‘llar shahar 
transportining arteriyasi hisoblanib, shahar transportini tashqi kiruvchi va chiquvchi 
transport bilan, shaharning xalqasimon yo‘llari bilan bog‘laydi.
Yengil avtomobillar uchun tezkor yo‘llarda hisobiy tezlik 120 km/s ni tashkil 
etadi. 
Tezkor yo‘llarda transport harakatining tezligi o‘rtacha 2 martaga ortadi, bitta 
harakat polosasining utkazish qobiliyati 2,5-3 martagacha ortib, o‘z navbatida 
baxtsiz hodisalar soni keskin kamayadi.

---

Tezkor yo‘llarda egrilik radiusi 3000-5000 m bo‘lib, 600 m dan kam 
bo‘lmasligi kerak.
Eng katta bo‘ylama qiyalik 4% ni tashkil etishi lozim. 
2.2-rasm. Tezkor yo‘llarning kesishmalari: A – Kanada; B – Los-Anjelos 
Rivojlangan mamlakatlarda tezkor shahar yo‘llari asosan estakada sifatida 
ko‘tarilgan bo‘lib, harakati to‘liq himoyalangan maxsus inshootlarda amalga 
oshirilgan (1.9-rasm). Tezkor avtomobil yo‘li birinchi bo‘lib AQShda, Nyu-York 
shahrining eksperimental yo‘ldosh shaharchasi bo‘lmish Radbernda qullanilgan.
Umumshahar ahamiyatidagi magistral ko‘chalar. 
Shaharlarda asosiy harakat tizimini tashkil qiladi. Bunday ko‘chalar eng qisqa 
masofalar orqali umumshahar miqyosidagi ob’ektlarni: turarjoy tumanlarini sanoat 
zonalari bilan va boshqa xizmat joylari, dam olish maskanlari, umumshahar 
markazlari bilan o‘zaro bog‘laydi. 
Umumshahar ahamiyatidagi magistral ko‘alar asosiy turarjoy rayonlarini
shahar markazi orqali tashqi transport (temiryo‘l, avtovokzallar va aeroport) bilan 
va tezkor yo‘llar bilan bog‘laydi.
Umumshahar ahamiyatidagi magistral ko‘chalarda qatnov qismining uqlariga 
nisbatan egrilik radiusi 400 m bo‘lib, eng katta bo‘ylama qiyalik 5% ni tashkil etadi. 
Tog‘li va qiyin sharoitli joylarda, rekonstruksiya qilinayotgan shaharlarda bo‘ylama 
qiyalik 6% gacha bo‘lishi mumkin.
Harakati boshqariladigan umumshahar miqyosidagi magistral ko‘chalarda 
chorrahalar orasidagi masofa kamida 500 m bo‘lishi lozim. Umumshahar 
ahamiyatidagi magistral ko‘chalarga tuman miqyosidagi yoki mahalliy 
ko‘chalarning qushilgan joylari orasidagi masofalar ham kamida 300-500 m ni 
tashkil etadi.