Mavzu: Shaxsni idrok qilishda psixologik bilimlarning ahamiyati

Jismning kattaligini idrok qilishda uning to‘r pardadagi tasviri muhim o‘rinni 
egallaydi. Idrok etilayotgan jismning ko‘zning to‘r pardasidagi kattaligi ko‘rish 
burchagining kattaligiga bog‘liq bo‘ladi. Ko‘rish burchagi kattaligi qanchalik katta 
bo‘lsa, ko‘z to‘r pardasidagi tasvir ham shunchalik katta bo‘ladi. Jism kattaligini idrok 
qilish jismdan asta-sekin uzoqlashsakda, ko‘z to‘r pardasidagi jism tasviri kichiklashib 
borishi holatida ham saqlanadi. Bu hodisa jism kattaligi idrokining konstatligi deb 
ataladi. 

---

Jism kattaligi idroki jismning faqat to‘r pardadagi tasvirining kattaligi bilan 
emas, balki, jism bilan kuzatuvchi o‘rtasidagi masofaning idroki bilan belgilanadi. Bu 
qonuniyatni quyidagicha ifodalash mumkin: 
Idrok etilayotgan jism = Ko‘rish burchagi x Masofa. 
Jismlarning yo‘qolishini qayd etish, asosan, ulargacha bo‘lgan masofaning 
o‘zgarishida, bizning jismlarni idrok qilishimiz tajribamiz hisobiga amalga oshiriladi. 
Tanish jismlarni ko‘rganimizda, kattalik konstantligi ancha oshadi va ajratib olingan 
geometrik shakllar idrokida sezilarli darajada kamayadi. Agar jismdan juda 
uzoqda bo‘lsak, u bizga haqiqiy ko‘rinishidan kichkina bo‘lib ko‘rinadi. Masalan, 
samolyotda uchib ketayotgan bo‘lsak, pastdagi jismlar bizga juda kichik bo‘lib 
ko‘rinadi. 
Jism fazoviy idrokining boshqa xususiyati jismlarning kontrastligidir. Biz 
idrok etayotgan jismning atrofidagi jismlar uning idrokiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. 
Masalan, o‘rta bo‘yli odam bo‘ylari baland odamlar orasida o‘zining haqiqiy bo‘y 
o‘lchamidan ancha kichik bo‘lib ko‘rinadi. Boshqa misol – geometrik shakllar idroki. 
Katta aylanalar o‘rtasidagi aylana, kichik o‘lchamli aylanalar orasidagi xuddi shunday 
diametrli aylanaga nisbatan kichik bo‘lib ko‘rinadi. Bundan tashqari, jism kattaligi 
idrokiga jismning rangi ta’sir etadi. Och rangli jismlar to‘q rangli jsmlarga qaraganda 
bir muncha kattaroq bo‘lib ko‘rinadi. Katta hajmli shakllar, masalan, shar yoki silindr 
ularga mos bo‘lgan yassi tasvirlardan kichikroqdek tuyuladi.