Mavzu: Shina turlari va portlari; Zamonaviy protsessorlar va ularning ishlash prinsipi. Shina turlari va portlar

va manzil shinasidir. Protsessor shinasi deganda, ko‘pincha ma’lumotlarni uzatish yoki qabul 
qilish bog‘lanishlari to‘plami sifatida ifodalangan ma’lumotlar shinasi nazarda tutiladi. Shinaga bir 
vaqtning o‘zida qancha signal ko‘p kelib tushsa, vaqtning aniq bir intervalida, u orqali shuncha 
ko‘p ma’lumotlar uzatiladi va u shuncha tez ishlaydi. EHM da funksional bloklar quyidagi shinalar 
yordamida birlashtiriladi: EHM bloklari orasida 
axborot almashinuvi shinasi
, EHM ning turli 
qurilmalarga murojaat qilinadigan adreslarni uzatish shinasi va boshqaruvchi signallarni 
uzatuvchi boshqarish shinalari. Foydalanuvchining EHM bilan muloqotda bo’lishi uchun 
boshqarish pulti bo‘lib, u EHM ni ishga tushirish yoki generatordan taktlovchi signallarni kelishini 
to’xtatib, protsessorni kutish holatiga o’tkazuvchi ya’ni to’xtatish kabi ishlarni bajarishga imkon 
beradi. Programmani boshlang’ich adresi programma hisoblagichiga kiritiladi, xotira 
yachaykalaridagi va protsessor registrlaridagi axborotlar indikatsiya qilinadi hamda programmani 
sozlashda komandalar qadamma-qadam bajariladi. EHM ga axborotlarni kiritishda egiluvchan 
magnit diski (EMD), teletayp, klaviatura, perforator kabi periferiya qurilmalaridan foydalanish 
mumkin. Jarayon yoki boshqarish haqidagi ma’lumotlarni bevosita kiritish mumkin. Agar 
ma’lumotlar kuchlanish yoki tok kabi analog shaklida berilsa, dastlab bu ma’lumotlar raqamli 
shaklga almashtiriladi. Bunday almashtirish analog-raqamli almashtirgich (ARA) yordamida 
bajariladi. Huddi shuningdek EHM dan chiquvchi jarayonni boshqarish haqidagi ma’lumotlar 
raqamli-analog almashtirgich (RAA) yordamida analog shakliga almashtirilishi mumkin. Kiritish 

---

qurilmasi orqali o’tuvchi ma’lumotlar kiritish porti orqali 8 xonali parallel yoki ketma-ket kod 
signallari yordamida shinalarga uzatiladi. Adres selektori ma’lumotlarni ma’lum paytda kiritish 
porti orqali ma’lumotlar shinasiga uzatadi. 
EHM ga axborotlarni kiritishda egiluvchan magnit diski (EMD), teletayp, klaviatura, perforator 
kabi periferiya qurilmalaridan foydalanish mumkin. Jarayon yoki boshqarish haqidagi 
ma’lumotlarni bevosita kiritish mumkin. 
Mikroto'lqinlar ikki blokli hujayra bo'linadi, shuning uchun blokning bittasiga kirish 
vaqtida boshqa blokdagi bitga murojaat qilish uchun preparat mavjud. 
Agar birinchi ma'lumotga kirish vaqti 60 ns bo'lsa, keyingi barcha intervallarni 10 ns ga 
kamaytirish mumkin. 
1996 yildan buyon ko'pchilik Intel chipsetlari ushbu turdagi xotira modulini qo'llab-
quvvatlashga kirishdilar va 2001 yilgacha juda mashhur.
SDRAM 133 Mgtsda ishlaydi, bu 
FPM dan qariyib uch barobar
, EDO dan ikki marta tezroq. 
1999-yilda chiqarilgan Pentium va Celeron protsessorlari ko'pchiligi ushbu turdagi 
xotiradan
_foydalangan. 
DDR
DDR (Double Data Rate) SDRAMning rivojlanishiga aylandi. 
Ushbu xotira moduli birinchi marta bozorda paydo bo'ldi. 
DDR va SDRAM o'rtasidagi asosiy farq, soat chastotasini ish tezligini ikki barobar 
oshirish o'rniga, bu modullar bir soat periyodida ikki marta ma'lumotlarni uzatadi. 
Endi bu asosiy xotira me'yoridir, ammo DDR2 pozitsiyasidan voz kechmoqda. 
DDR2 
DDR2 (Double Data Rate 2) DDR ning yangi versiyasi bo'lib, nazariy jihatdan ikki 
barobar tez_bo'lishi_kerak. 
DDR2 xotira birinchi marta 2003 yilda paydo bo'lgan va chipsetlar uni 2004 yil 
o'rtalarida qo'llab-quvvatlagan. 
DDR kabi, bu xotira, döngüdeki ikki dona ma'lumotlarni uzatadi. 
DDR2 va DDR o'rtasidagi asosiy farq - ancha yuqori darajada ishlaydigan qobiliyatdir 
soat chastotasidizayndagi_takomillashtirish_tufayli. 
Biroq yuqori tezlikli chastotalar bilan ishlashga ruxsat beruvchi o'zgartirilgan sxema, ayni 
paytda xotira bilan ishlashda kechikishlarni oshiradi. 
Informatsion texnologiyalarda port – bu yuborilayotgan va qabul qilinayotgan axborotlar 
o`rtasidagi bog`lanishni tashkil etadi (mantiqiy yoki fizik).Odatda quyidagilar: