Mavzu. Siyosatshunoslik fani predmeti, maqsad va vazifalari

Siyosatni anglashning tarixan dastlabki shakli uning diniy-afsonaviy talqini bo’lib, ml.av. 2-1 ming yilliklarda barcha qadimgi xalqlarda hokimiyatning va ijtimoiy tuzumning ilohiy kelib chiqishi to’g’risidagi tasavvurlar hukmronlik qilgan hamda bu tasavvurlar odatda afsonalar tarzida ifodalangan.
Taxminan ml. av. 1 ming yillikda siyosiy qarashlarning ratsionallashuvi kuzatila boshlandi. Birinchi siyosiy kategoriyalar va ta’riflar keyinchalik esa falsafiy –axloqiy shakldagi qator ta’limotlar paydo bo’lgan.
U davrlardagi siyosiy tadqiqotlar hali mustaqil fan sifatida ajralmagan va falsafiy, axloqiy g’oyalar bilan bog’liq bo’lgan. Italiyalik mutafakkir N. Makiavelli XVI asrda siyosiy fan, falsafa va axloqni bir biridan aniq ajratib berdi. U siyosiy tadqiqotlarni mustaqil ilmiy yo’nalish sifatida ajratib, davlat va hokimiyat masalalarini tahlil markaziga qo’ydi.
Siyosatshunoslikning boshqa ijtimoiy fanlar tarkibidan ajralib chiqishi jarayoni XIX asr o’rtalaridan XX asr boshlariga qadar davom etdi. Xuddi shu davrda u mustaqil fan sifatida to’liq shakllandi.
Siyosatshunoslik - “davlat” yoki “ijtimoiy ishlar” va “ta’limot” so’zlaridan tarkib topgan va siyosat haqidagi ta’limot ma’nosini bildiradi. Bu haqda birinchi atamani Aristotel (384-322), ikkinchi atamani esa Geraklit (530-470)ilmiy muomilaga kiritgan.
Mamlakatimizda 1992 yildan boshlab siyosatshunoslik fani o’qitila boshlandi. Bu harakat, avvalo, siyosiy bilimlarga nisbatan ijtimoiy ehtiyojni qondirish vositasi, ikkinchidan esa, har bir kishi va butun jamiyatning siyosiy ongi va madaniyatini yuksaltirishga qaratilgan uzluksiz tadbirdir.
Siyosatshunoslikning fan sifatida shakllanishida ikki bosqichni ajratish mumkin:
1.U idiografik fan sifatida bir necha asrlar davomida siyosatga oid ma’lumotlarni, bilimlarni to’plab, bayon etib, tavsiflab, sharhlab kelgan, tavsiyalar ishlab chiqqan. Arastu va Farobiy o’z asarlarida eng yuqori o’rinlarni olgan siyosat fani ana shu vazifalarni bajarib kelgan. Bu bosqichdagi siyosiy bilim- me’yoriy tabiatga ega bo’lib, ko’proq siyosat dunyosi qanday bo’lishi kerakligidan kelib chiqqan.
2. Ijtimoiy tizimlarning murakkablashishi, siyosatning mustaqil faoliyat sohasiga aylanishi, uning tarkibida davlatdan tashqari boshqa elementlarning ham ahamiyati ortib borishi, kabi jarayonlar natijasida sharhlar va bayonlardan ko’ra real siyosiy jarayonlarni o’rganish, ularni tahlil qilish, oqibatlarini isbotlab chiqishga ehtiyoj tug’ilishi bilan bog’liq. Bu bosqich G’arbiy Evropa mamlakatlarida kechgan ko’p asrlik zamonaviylashuv jarayoni va buning natijasida bu erda vujudga kelgan postindustrial mamlakatlar uchun xos.
Ma’lumotlarga ko’ra, birinchi siyosat kafedrasi 1662 yilda Shvetsiyaning Upsal universitetida ochilgan. 1872 yilda Fransiyada birinchi siyosiy fan maktabi, 1895 yilda Angliyada iqtisodiy va siyosiy fanlarning London maktabi tashkil etiladi. AQSH, Evropa universitetlarida siyosiy fan, davlat boshqaruvi va siyosat fakultetlari vujudga kelgan. Shu davrdan boshlab bu ikki yo’nalish bir - biri bilan chambarchas bog’lanib ketdi. Dastlab bu kurs davlat va uning institutlarini o’rganish bilan mashg’ul bo’ldi, ilk bosqichida siyosiy fanni huquqshunoslikdan ajralib chiqqan davlatshunoslik, deb atash mumkin. Bu yo’nalish zamonaviy siyosatshunoslikda bir oz kengroq ko’lamda hozir ham mavjud va u siyosiy institutlar nazariyasi deb ataladi.
Siyosiy fan predmeti, ya’ni uning nimani va qaysi ko’lamda o’rganishi haqidagi masala dastlab uning mustaqil fan va o’quv kursi sifatida qaror topishi va institutsionallashuvi bilan bog’liq. Bu borada 1948 yilda Parijda YUNESKO homiyligida o’tgan siyosiy fan mazmuni va tarkibi masalalariga doir Xalqaro kollokvium muhim rol o’ynadi. Yunesko ekspertlari hozirgi zamon siyosatshunosliksining to‘rt asosiy yo‘nalishinini tasniflaydilar:
1.Siyosiy nazariya:
a) siyosiy nazariya;
b) g‘oyalar tarixi.
2. Siyosiy institutlar:
a) konstitutsiya;
b) markaziy hokimiyat;
v) Mintaqaviy va mahalliy boshqaruv;
g) Davlat muassasalari;
d) Hokimiyatning iqtisodiy va ijtimoiy funksiyalari.
3.