Mavzu: Sizot suvlarining balansi va ularning maqul chuqurligi mundarija

Gidromodul rayonlar
1-jadval

Gidromodul rayonlar	Tuproq va tuproq osti yotqiziqlar	Sizot suvlaming joylashgan chuqurligi, m
I	Katta qatlamli qumoq, qum-shag'al yotqiziqli, katta qatlamga ega qumoq va soz tuproqlar	3 - 4
II	0 ‘rtacha qatlamli, qum-shag'al yotqiziqli qumoq va snz tuproqlar va katta qatlamga egaqumloq tuproqlar	-
III	Kattn qatlamga ega qumoq vn soz tuproqlar	-
IV	Qumli va qumloq tuproqlar	2 - 3
V	0 ‘rtacha va og'ir qumoq. bir jinsli yoki quyi qatlamlarga yengillashib boruvchi og'ir qumoq	-
VI	Bir jinsli, zich yoki turlicha mexanik tarkibli, qatlamli tuzilishga ega og'ir qumoq va soz tuproqlar	-
VII	Qumli va qumloq (uproqlar	1 - 2
VIII	0 ‘rtacha va og ir qumoq, bir jinsli yoki quyi qatlamlarga yengillashib boruvchi og'ir qumoq	-
IX	Bir jinsli, zich yoki ttirlicha mexanik tarkibli, qatlamli tuzilishga ega og'ir qumoq va soz tuproqlar	-

Sug'orilayotgan va sug'orishga yaroqli foydalanilmayotgan yerlarni tuproq-iqlim okruglari va zonalariga ajratish ham tavsiya etilgan. Hududni tuproq-iqlim okruglariga bo'lish S.N. Rijov (1948) taklif etgan suv balansi taqchilligi - bug'lanish va yog'in miqdorlari farqi negizida amalga oshiriladi. Bug'lanish (E, mm) quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi (N.N. Ivanov):

E = 0,008 * 0, 18 - ( 2 5 + t)² * J'(100-a),
bu yerda:
t - o'rtacha oylik harorat, "C;
a — havoning o'rtacha oylik nisbiy namligi, foiz.
O ‘zbekiston hududi quyidagi 8 ta tuproq-iqlim okruglariga ajratilgan:Quyi Amudaryo, Chirchiq-Ohangaron, Farg‘ona, Mirzacho‘1, Samarqand, Buxoro, Qashqadaryo va Surxondaryo. Qiig'izstonda 0 ‘sh va Jalolobod tuproq-iqlim okruglari, Tojikistonda Qo'rg'ontepa, QuJob, Hisor, Xo'jand, Turkmanistonda Murg‘ob-Tajang, Kopetdog' oldi, 0 ‘rta Amudaryo va Quyi Amudaryo, Qozog‘istonda Mirzacho‘1, Sariog'och- Keles va Aris-Turkiston okrugiari farqianadi. Ushbu okrugiaming har birida suv bilan ta'minlanganiik darajalari namlanganlik koeffitsienti asosida tuproq-iqlim zonalari farqlangan. Farg'ona, Andijon, Namangan, Qashqadaryo va Surxondaryo okruglari cho‘I tuproqiari va bo‘z tuproqlar poyasiga bo'lingan.Mazkur tuproq-iqlim zonasidagi tuproqlar sizot suviarining joy- lashgan chuqurligiga koTa quyidagi tuproq-iqlim oblastlariga ajratiladi: sizot suvlari 3 m dan chuqurda joyiashgan avtomorf tuproqlar, 2—3 m chuqurlikda joylashgan oraliq tuproqiar va 1—2 m chuqurlikda bo‘lgan gidromorf tuproqlar. Ushbu oblastlardagi tuproqiar qatlamining qalinligi va mexanik tarkibiga ko'ra jami 10 ta gidromodui rayonga ajratilgan.
Chuchuk sizot suvlaridan o'simlik foydalanadigan miqdor ( Wt“ E • K) tuproqning mexanik tarkibi, sizot suvlarning joylashgan chuqurligi, o ‘simlik ildiz tizimining rivojlanganlik darajasi, tuproqni aeratsiya qatlamining litologik tuzilishi, tuproq ustki qatlamlarining sug‘orish yoki yog'in suvlari bilan namiqish takroriyligiga bevosita bog'liqdir
Mavsumiy sug'orish me'yori sizot suvlari minerallashmagan sharoitlar uchun yuqorida keltirilgan ifoda yordamida hisoblanadi. Sizot suvlari minerallashgan yerlarda sho'r yuvish tariqasidagi sug'orish rejimi qo'llanilishi tufayli bu me'yor 15-20 foizga oshiriladi va koeffitsient ko'rsatkichlari 1,5—2 marotaba kamaytiriladi.