mavzu soat juftlik Aqliy rivojlanish

Kristallangan aql – avvalgi tajriba, maktab va madaniyatdan to'plangan bilim va ko'nikmalar.

So'nggi paytlarda olib borilgan ishlar Kattelning qobiliyatlarini yaxshilashga olib keldi. Psixologlar Jon Xorn va Jon Kerol Kattelning suyuq va kristallangan qobiliyatlar orasidagi farqni ko'rsatadigan dalillarni olishdi. Boshqa olimlar tashabbusga qo'shilishdi va ushbu global imkoniyatlarni ajratish uchun yangi integratsion asos paydo bo'ldi. Bilish qobiliyatlari nazariyasida aql uchta qatlamga ega. Yuqori qatlamda (III qavat) umumiy aql-idrok yoki g. 10 ta qobiliyat (Stratum II da) paydo bo'ladi, shu jumladan, flid(suyuq) intellekti va kristallangan intellekt, dastlab bu qobiliyat Kattel tomonidan aniqlangan. Qolgan sakkizta keng qobiliyat quyida bayon qilingan:

• 
  Miqdoriy bilim (matematik amallar haqidagi bilimlarni qo'llash)
  

• 
  O'qish / yozish (murakkab savodxonlik ko'nikmalarini bajarish)
  
• 
  Ma'lumotlarni uzoq muddatli xotiraga saqlash va eslab qolish
  
• 
  Qisqa muddatli xotira (qisqa vaqt ichida oz sonli narsalarga qatnashish va eslab qolish)
  
• 
  Vizual-mekansal qobiliyatlar (vizual tasvirlarni yaratish)
  
• 
  Eshitish vositalarini qayta ishlash (tovush elementlari va eshitish modellarini tahlil qilish va sintez qilish)
  
• 
  Kognitiv ishlov berish tezligi (oson va tanish vazifalarni samarali bajarish)
  
• 
  Qaror/reaksiya vaqti (qarorlarni tezkor ravishda qabul qilish)
  

Bilish qobiliyatlari nazariyasi modelini sezilarli dalillar qo'llab-quvvatlaydi. Katta namunalar va statistik modellar bilan olib borilgan ko'plab tadqiqotlar aqlning ko'p o'lchovli va ierarxik tuzilishini tasdiqlaydi. Ushbu model, umuman olganda, miyadagi tadqiqotlar, bolalar intellektidagi rivojlanish o'zgarishlari va aql-idrokka irsiy va atrof-muhit ta'sirining dalillariga mos keladi. Bundan tashqari, ko'plab maktab psixologlari ta`kidlaganlaridek, bilish qobiliyatlari nazariyasi modeli muayyan o'quv yo'nalishlarida juda yuqori yoki kechiktirilgan darajaga erishgan individual bolalar uchun xizmatlarni samarali ravishda boshqarishi mumkin. Masalan, bir o'qituvchi oltinchi sinf qizni qisqa muddatli xotira va o'qish qobiliyatlari bilan bog'liq muammolarga duch kelganini payqaganida, u maktab psixologi bilan maslahatlashdi. Tekshiruvlar qiz qobiliyatlarining ko'pi kuchli ekanligini aniqladi (ya'ni u yaxshi til qobiliyatiga ega, so'z boyligi, uzoq muddatli xotirasi va harflar bilan tovush munosabatlarini bilardi), lekin bir nechta og'zaki so'zlarning ketma-ketligi talaffuzida muammo bor (ya'ni eshitish ma'lumotlari uchun ishlaydigan xotira bilan bog'liq). Psixolog qizga imlo va harf-tovush birikmalarida mashq bajarishni tavsiya qildi. Dars paytida qizga magnitofondan foydalanish, sinfdoshidan eslatmalar olish va lentada berilgan kitoblarni ko'rib chiqish uchun ruxsat berildi.