mavzu soat juftlik Kognitiv rivojlanish: kognitiv jarayonlar nazariyasi

Bolalar bilan ularning tajribalari haqida suhbatlashing. Bolalar gapira boshlashlari bilanoq o'zlarining tajribalari haqida ayta boshlaydilar va 2 yoshga to`lganda buni tez-tez bajaradilar. Kattalar buni qo`llab-quvvatlashlari kerak. Bolalar bilan tajribalar haqida suhbatlashish nafaqat bolalarning ko'rganlari va qilayotgan ishlari haqidagi xotiralarini yaxshilaydi, balki bolalarga o'zlarining tajribalarini madaniy jihatdan mos ravishda izohlashda yordam beradi.

Bolalar va o'spirinlarni yangi strategiyalarni talab qiladigan qo'shma tadbirlarga jalb qilish. Axborotni qayta ishlash nazariyotchilarining ta'kidlashlaricha, kognitiv rivojlanishning samaradorligi samarali bilim strategiyalarini egallashni o'z ichiga oladi. Vigotskiy ta`kidlashicha, bolalar ko'pincha ijtimoiy sharoitda foydalanadigan jarayonlarni o'zlashtiradilar va jismoniy shaxslar, tajribali mutaxassislar qo'llab-quvvatlasa, ular qiyin vazifalardan foyda olishadi. Muammolarni hal qilishda ilg'or yondashuvlardan foydalanish va oxir-oqibat o'zlashtirish uchun kattalar yoshlar bilan yaqin hamkorlik qilish muhimligini ta'kidlaydi.

7.4. Bolalarning dunyo haqidagi nazariyalari
Piaje, Vigotskiy va zamonaviy axborotni qayta ishlash hamda sotsial-madaniy nazariyotchilar bolalarga jismoniy va ijtimoiy olamlari to'g'risida o'z tushunchalarini tuzishni taklif qilishdi. Ba'zi bir rivojlanish psixologlari bolalar asta-sekin o'zlari qurgan bu tushunchalarni muayyan mavzularga oid e'tiqod tizimlariga yoki nazariyalarga birlashtirishni taklif qilishadi. Kognitiv rivojlanishning ushbu yondashuvi nazariya sifatida tanilgan.
Dunyo haqidagi bolalar nazariyalari hayotda ancha erta paydo bo'la boshlaydi. Illyustratsiya sifatida, 5 yoki 6 oylikgacha bolalar, odamlar va boshqa hayvonlar jonsiz narsalardan farq qiladi, masalan, tirik va jonli mavjudotlar o'zgacha yo'llar bilan harakat qilishlarini tushunishadi. Bolalar o'sib ulg'aygan sayin tirik jonzotlarning ichki qismi ham tashqi ko'rinish kabi muhim va ehtimol undan ham muhimroq ekanligini tushunib yetishmoqda. Hali ham genetika, DNK va shunga o'xshash narsalar haqida ma'lumotga ega bo'lmasalar ham, ular biologik mavjudotlar asosan kelib chiqishi va ichki xususiyatlari bilan ajralib turishini tushunadilar. Farqli o'laroq, bolalar jonli bo'lmagan, inson tomonidan yaratilgan buyumlar, asosan, ichki tuzilishi bilan emas, balki funksiyalari bilan ajralib turishini tushunadilar. Umuman olganda, hayotning dastlabki 3 dan 5 yiligacha bolalar fizik olam, biologik dunyo, ijtimoiy dunyo haqida tasavvurga ega bo`ladilar. 5 yoshga kelib, bolalar tirik mavjudotlar o'sishi va ko'payishi, jonli bo'lmagan narsalar esa yo'qligini tushunib yetadilar. O'sib ulg'ayganlarida esa o'zlarining nazariyalarini kengaytiradilar va takomillashtiradilar, ko'plab faktlar, tushunchalar va e'tiqodlarni birlashtiradilar va g'oyalar o'rtasidagi ko'plab o'zaro bog'liqlikni aniqlaydilar. Endi biz misol tariqasida bolalarning jismoniy dunyo haqidagi nazariyalarini o'rganamiz.