mavzu soat juftlik Shaxsning ijtimoiy ustanovkalari Reja

Ijtimoiy ustanovka (ingl. social attitude) - insonning boshqa kishilarga, ijtimoiy guruhlarga, tashkilotlarga, jamiyatda yuz berayotgan jarayonlarga, voqea-hodisalarga boʻlgan barqaror munosabatdir. Barcha mutaxassislar bir fikrga kelishganki, ijtimoiy ustanovkalarni oʻrganish shaxsni tushunishga boʻlgan ijtimoiy psixologik yondashuvdir. D.N. Uznadze ham ustanovka va ijtimoiy ustanovka (attityud)ni bir-biridan ajratish lozimligini taʻkidlaydi. Ustanovka umumpsixologik jihatdan qaralib, ongning maʻlum bir reaksiyaga boʻlgan tayyorgarligi ongsiz fenomen deb taʻkidlanadi. Ijtimoiy ustanovka (attityud) esa quyidagini bildiradi: shaxs tomonidan ijtimoiy obektlarning mazmun-mohiyatini psixologik boshdan kechirish.
Fanda ustanovkalarni o‘rganish bosqichlari. Ijtimoiy psixologiyada ijtimoiy ustanovkalarning o‘rganilishi uch bosqichli jarayonni boshidan kechirgan.
Birinchi bosqich - XX asrning boshlariga tegishli bolib bu davrda fanga ijtimoiy ustanovka tushunchasi kiritildi hamda olimlar ijtimoiy ustanovkalarning mazmunini tushunish uchun nazariy va eksperimental tadqiqotlarni boshlab yuborishdi. Bir-biriga ma'nodosh bo‘lgan ustanovka va attityud, bir vaqtning o‘zida ham bir xil, ham boshqa-boshqa xil ma’no va tushunchalarni anglatishi olimlarni bir qancha chalkashliklarga olib kelgan edi. Lekin amerikalik sotsiologlar U.Tomas va F.Znanetskiylarning «Polshalik dehqon Yevropa va Amerikada» deb nomlangan taniqli asari nashr (1918— 1920-yillar) qilingandan boshlab, attityud kategoriyasiga ijtimoiy psixologiyaning asosiy komponenti va shaxsning tavsifi sifatida qaray boshlandi. Shuning uchun «Ijtimoiy ustanovka» tushunchasining fanga kiritilishi amerikalik sotsiologlar U. Tomas va F. Znanetskiylarning yuqorida qayd etilgan asari bilan bog‘liq, deb hisoblaniladi. Asarda Amerikaga muhojir bolib borgan polshalik dehqonlarning psixologiyasi va xulq-atvoridagi o‘zgarishlar jamiyatda yuz berayotgan voqea-hodisalarga nisbatan ularning munosabatiga bog’liq ekanligiga oid mulohazalar berilgan edi. Aynan mana shunday munosabatlar ijtimoiy ustanovkalar deb nomlandi.
1935-yilga kelib faqat amerika adabiyotlarining o‘zidagina ijtimoiy ustanovkalarning 20 ga yaqin ta’riflari vujudga kelgan edi. Ijtimoiy ustanovkalarni o‘rganishga yo‘naltirilgan tadqiqotlarning ilmiy izlanishlar Birinchi Jahon urushi yillarida ham jadallik bilan rivojlandi. Chunki, «psixologik urush», ya’ni dushman tomonidagilarga psixologik ta’sir ko‘rsatish uchun olib boriladigan targ’ibot va tashviqot ishlari aynan ijtimoiy ustanovka va uni o‘zgartirish bilan bog’liq edi. Bunda dushmanga nisbatan qarama-qarshi tomondan ko‘rsatilayotgan psixologik ta’sirlar dushmanning ijtimoiy ustanovkalarini boshqacha yo‘nalishda shakllantirish, takomillashtirish va o‘zgartirishga qaratilgan edi. Demak, urush jarayonida insonning ijtimoiy ustanovkalaridan raqiblarni yengish maqsadida psixologik qurol sifatida foydalanilgan. Hozirgi kunda ham terroristik guruh a’zolari o‘zlarining qabih rejalarini amalga oshirish yo‘lida yoshlarning ongini zaharlashda ularning ijtimoiy ustanovkalaridan foydalanayotganligini hisobga olsak, yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda ham bu muammoning chuqur o‘rganilishi lozimligi ayon bo‘ladi.