Mavzu: Talab va taklif elastikligi körsatkichlarining bozor holati tahlilidagi örni. Reja: Kirish

2.10-rasm. Taklif elastik bo`lmaganda soliqning taqsimlanishi

Bu yerda, P₀BE₁P₁ to`rtburchak yuzi P<sub>2</sub>MBP<sub>0</sub> to`rtburchak yuzidan katta. Noelastik talabda iste′molchilar narx oshishiga qaramay birlamchi zaruriy ehtiyoj tovarlariga talabni qisqartira olmaydi yoki juda kam qisqartiradi. Soliqni taqsimlanishini taklif chizig`iga nisbatan qaraganda buning teskarisini ko`ramiz. Taklif elastik bo`lganda, soliqning katta qismini to`lash iste′molchilar zimmasiga tushadi (2.11-rasm).

Q1 Q

2.11-rasm. Taklif elastik bo`lganda soliqni taqsimlanishi

Agar taklif noelastik bo`lsa, soliq yukining katta qismi ishlab chiqaruvchilar zimmasiga tushadi (2.12-rasm).

2.12-rasm. Taklif elastik bo`lmaganda soliqni taqsimlanishi

Misol. Biror A tovarga bo`lgan taklif elastikligi 0,6 ga, bir birlik mahsulotning narxi 8 dollarga teng. Taklif xajmi 12000 birlik bo`lsin.

Taklif bilan narx o`rtasida bog`liqlik chiziqli bo`lganda:

1. 
   Taklif funksiyasi aniqlansin;
   
2. 
   Faraz qilaylik, A tovarga talab funksiyasi vuyidagacha bo`lsin:
   

Q_d=30600 7600P

Bu yerda, Q_d - tovar miqdori, dona; P- tovar narxi, dollar.

Taklif xajmi 20% ga oshganda yangi muvozanat narx va ishlab chio`arish xajmi aniqlansin.

Yechish. Taklif funksiyasining umumiy ko`rinishi Q_s=a+bP

Taklif funksiyasi uchun taklif elastikligi formulasidan foydalanib quyidagini yozamiz: E_D=0,6, P_e = 8 va Q_e=12000

E_P^S  b^Q^P dan foydalanib quyidagini yozamiz: 0,6  b12000⁸ bundan esa b = 900. Endi aniqlangan va berilgan qiymatlarni taklifning umumiy funksiyasiga qo`yib a ning qiymatini aniqlaymiz:

12000 = a + 900×8 doll.

bundan a = 4800.

Demak, taklif funksiyasi quyidagi ko`rinishga ega:

Q_s = 4800+900P.

b) Taklif hajmini 20 foizga oshganda

Q_S^' 1,2Q_s 1,2(4800 900 P)  57601080P.

Q_D Q_S^' muvozanat shartidan 30600 – 7600P = 5760+1080P P  2,86, Q  7376. ¹⁴

Misol. Shahar avtobus transporti chiptalarining muvozanat narxi 1doll. Bir kunlik yo`lovchilar soni 21600 kishi. Qisqa muddatli oraliqda talabning narx bo`yicha elastikligi E_P^S  0,2. Taklifning narx bo`yicha elastikligi E_P^S 1,0.

1. 
   Qisqa muddatli oraliqda avtobus chiptalariga bo`lgan talab va
   

taklif funksiyalari aniqlansin.

2. 
   Faraz qilaylik, benzin narxi oshib, ko`pchilik yo`lovchilar shaxsiy engil avtobillaridan foydalanmay qo`yishdi. Natijada avtobus chiptalariga talab 20 foizga oshdi. Chiptalarning yangi muvozanat narxi aniqlansin.
   

v) Shahar ma`muriyati chiptalarga bo`lgan narxni oshirishni man

qildi. Ushbu qaror yo`lovchilarga ko`rsatiladigan xizmatga qanday ta′sir qiladi?

Misol. Biror A tovarga bo`lgan talab va taklif funksiyalari quyidagi tenglamalar orqali berilgan bo`lsin.

Q_D  600100P Q_S 15050 P.

1. 
   A tovar bozoridagi muvozanat ko`rsatkichlar aniqlansin.
   
2. 
   Davlat ushbu sotiladigan A tovarning har bir donasi uchun 1,5
   

so`m soliq belgiladi. Ushbu tovarni sotuvchi va xaridorlarning qanchadan yo`qotishlari aniqlansin.

Echish. Bozorni muvozanat ko`rsatkichlarini Q_d=Q_s dan foydalanib aniqlaymiz: 600100P 15050P; P_e  3, Q_e  300.

Talab va taklif chiziqlarini grafikda ifodalaymiz.

Soliq har bir sotilgan tovarga qo`yilgani uchun, taklif funksiyasi auyidagicha o`zgaradi, taklif chizig`i chapga yuqoriga S ^' holatga suriladi.

Q_S^' 15050(P 1,5)  7550P.

Yangi muvozanat nuqtani Q_D  Q_S^' tenglik orqali aniqlaymiz:

P_E  3,5, Q_E  250.

Endi P₂ ning qiymatini aniqlaymiz: 250=Qs=150+50P, P₂  2.