Mavzu: Tarbiya ijtimoiy-tarixiy jarayon sifatida Reja: Fanning predmeti, maqsad va vazifalari. «Tarbiyaviy ishlar metodikasi»

UMT konsepsiyasining maqsadi. O’zbekiston Respublikasida ma’naviy tarbiyani baholashning ilmiy asoslangan indikatorlarini, bola tarbiyasida milliy va zamonaviy pedagogikaning ilg’or yutuqlaridan samarali foydalanish shakllarini, tarbiyaning homiladorlik davridan boshlanib, 18 yoshigacha davom etadigan, tadrijiylik va uzluksizlik tamoyillariga asoslangan metodika ishlab chiqish va hayotga tatbiq etish; yoshlarni mustaqil hayotga kafolatli tayyorlash, yoshlarni shaxs sifatida o’z-o’zini rivojlantirishga yo’naltirish, raqobatbardosh, zarur hollarda mustaqil qaror qabul qila oladigan kadrlar qilib voyaga yetkazish, dunyoqarashi keng, mustaqil fikrga ega, azaliy milliy va diniy qadriyatlarimizga sodiq, faol fuqarolarga xos fazilatlarga ega bo’lishlari uchun ilmiy-metodik, tashkiliy, informasion sharoitlarni yaratishdir.
18 yoshda shaxsning mustaqil hayotga tayyorlanish, kasb tanlash, fuqarolik mas’uliyatining shakllanishi, qadriyatlari, dunyoqarashi va ijtimoiy-rollarining asoslarini maqsadli, uzluksiz, institusional tarbiya davri tugaydi. O’spirin balog’atga yetadi. Bolalik davridan chiqib, kattalar hayotini boshlaydi. Bu - o’z-o’zini tarbiyalash davrini boshlab beradi. Bunda shaxs o’z tajribasi, OAV, ma’naviy-ma’rifiy ishlar ta’sirida mustaqil qarorlar qabul qilishga kirishadi. Uzluksiz tarbiya tizimi o’smirlarni o’z-o’zini tarbiyalashga o’rgatib, hayotga tayyorlaydi.
Tarbiyaviy ishlarning kutilgan natijalarni berishi uchun muayyan prinsiplarga amal qilish lozim. Jumladan:
-har bir tarbiyaviy tadbirni uyushtirishdan ko’zlangan aniq maqsadni belgilash;
-erishiladigan natijani bashoratlash;
-tadbirning maqsadi, vazifalari hamda natijalarini nazariy jihatdan asoslash;
-har bir tadbir loyihasini yaratish;
- fan, texnika, texnologiya va tajribaning eng yangi, ilg’or yutuqlarini natijani kafolatlashga safarbar qilish;
-tarbiyaviy ishlarni intensiv asosga, ya’ni, maksimal ilmiy aniqlik, kam resurs sarflab samarali natijaga erishish asosiga qurish;
-tarbiyaviy (kinetik) jarayonni boshqariluvchi jarayonga aylantirish;
-maqbullik, ilmiy-amaliy yo’nalishga o’tish (masalan, tarbiyalanuvchilarda “vatanparvarlik” to’g’risidagi tushunchani shakllantirishdan ularda vatanparvarlik kompetensiyasini tarbiyalash);
-tarbiya jarayonini professionallashtirish (ota-onalar, ta’lim muassasalari o’qituvchi va xodimlarida kasbiy mahorat, texnologik yondashuv, pedagogik tahlil, loyihalash, tadqiqotchilik madaniyatini shakllantirish);
-tarbiyaviy jarayonda tarbiyalanuvchilar va tarbiyachilar o’rtasida ijodiy hamkorlikni qaror toptirishga erishish;
-tarbiyalanuvchilarning faolliklarini oshirish;
-har bir tadbir yakunida uning samaradorligini baholab borish, bu maqsadda tadbir ishtirokchilarining fikr-mulohazalarini o’rganish, ularni umumlashtirish asosida erishilgan yutuqlar va yo’l qo’yilgan kamchiliklarni aniqlab borish;
-tadbirni tashkil etishdan ko’zlangan maqsadning natijalanganli-gini tahlil etib borish, ekspert baholash.
UMT samaradorligi ota-ona, maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisi, o’qituvchi, sinf rahbari faoliyatini pedagogik kuzatish, oila, ta’lim muassasalari faoliyatini pedagogik o’rganish; sosiometriya, suhbat, anketa, ijtimoiy so’rov, intervyu; tashhis; “Tarbiyalanganlikni o’rganishning pedagogik-psixologik dasturi”, “Bolaning ijtimoiy-psixologik portreti”, “Pedagogik tavsifnoma”, “Sosiologik-psixologik xizmat ko’rsatish”, “Ma’naviy-ma’rifiy ishlarni modellashtirish”, “Tarbiyalanganlik darajalarini baholashning matematik-statistik metodikasi”; pedagogik matbuot, ijtimoiy tarmoqlardagi pedagogik trendlarni o’rganish; modellashtirish; fazilat-kompetensiyalarning tarbiyalanuvchilar yoshiga mos rivojini monitoring qilish; ekspert baholash va boshqalar.
Shaxsda ma’naviy-axloqiy fazilatning shakllanganlik darajasini belgilashda mezonlar o’ziga xos ahamiyatga ega. Biroq, muayyan ma’naviy-axloqiy fazilat, sifatning shakllanganligini o’rganish jarayonida aks etayotgan holatga aniq ko’rsatkichlar yordamida yaxlit baho berish talab etiladi. Binobarin, tarbiyalanuvchilarning barchasida ham ma’lum fazilat, kompetensiya birdek shakllanmaydi. Shu bois “fazilatning yoshga mosligi” tamoyilidan kelib chiqib, muayyan fazilatning shakllanganlik darajasi Yuqori daraja - fazilat yoshiga mos rivojlangan, xulqida tez-tez namoyon bo’lib turadi. O’rta daraja - fazilatning rivoji yoshidan ortda qolgan, xulqida ba’zida namoyon bo’ladi. Quyi daraja - fazilat shakllanmagan, xulqida namoyon bo’lmaydi” tarzida baholanadi:
Tashhislash natijalarini qayd etishda raqamli indekslar, shkalalar, turli shartli belgilardan foydalaniladi. Bunda har bir bola, maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilari, boshlang’ich sinf o’quvchilari, yuqori sinf o’quvchilari, respublikaning jami 18 yoshli o’smirlari va boshqa kesimlarda baholanadi. Ayni vaqtda bu statistik ma’lumotlar yil, chorak, hududlar kesimida ham tayyorlanadi. UMT samaradorligini baholashda shaxsning alohida fazilatlari bilan birgalikda undagi tayanch kompetensiyalar kompleksi ham baholanadi. Bu choralar shu paytgacha davom etib kelgan tarbiyadagi mavhumlikka chek qo’yadi. O’zbekistonda yoshlar tarbiyasida aniqlik, natijadorlik davrini boshlab beradi.