Mavzu: "tashqi savdo siyosati"

2.2.-chizma. Eksport va subsidiyalar shakllari 
 
 
Eksportyor firmalarga yoki xorijiy sheriklarga past 
foizli kreditlar berish
Reklama xarajatlarini davlat hisobidan qoplash, bozor 
konyukturasi haqida tekin axborot yetkazib berish
Firmalarga ishlab chikarish hajmidagi eksport 
ulushiga muvofiq soliq imtiyozlarini berish
Bevosita subsidiyalash kiradi

---

19 
Amaliyotda eng ko‘p subsidiya oluvchi tarmoq qishloq xo‘jaligi hisoblanadi. 
Eksport subsidiyalarining berilishi milliy ishlab chiqaruvchilarning tashqi bozorda 
raqobatbardoshligini oshiradi. Ammo importyor davlatlar tomonidan kiritiladigan 
kompensatsion import bojlari bu yutuqni yo‘qqa chiqarishi mumkin. Oqibatda 
eksportyor davlat budjeti yo‘qotishga uchraydi, importyor davlat budjeti esa 
qo‘shimcha daromad ko‘radi. Bu tadbir dempingga qarshi kurash ko‘rinishlaridan 
biridir.
Dempinga qarshi qaratilgan bojlar jahon amaliyotida keng qo‘lla-nilib, 
o‘zida qo‘shimcha import bojlarini aks ettiradi. Ular odatda, jahon narxlaridan 
yoki import qilayotgan mamlakat ichki narxlaridan past narxlar bo‘yicha eksport 
qilinayotgan mahsulotlarga o‘rnatiladi. Bu bojlarni belgilash haqidagi qarorni 
xalqaro sud mahalliy ishlab chiqaruvchilar va sotuvchilar murojaatidan so‘ng 
chiqaradi hamda uning miqdorini va to‘lash tartibini belgilayd. Masalan, 
dempingga qarshi bojlar o‘z valyuta resurslarini to‘ldirish maqsadida jahon 
bozoriga xom ashyo resurslarini eksport qilishni ko‘paytirgan sobiq ittifoqdosh 
respublikalarga nisbatan faol qo‘llanil-moqda. 
 Eksport bojlari va eksportni ixtiyoriy cheklash 
Eksportga tariflar yoki eksport bojlari kiritilishining oqibati import bojlari 
kiritilishi oqibatining aynan aksidir. Eksport bojlari sharoitida mahsulotlar ichki 
narxi (Pd) uning tashqi narxidan (P
w
) kam. Bunday vaziyatlarda ichki iste’mol D
0
dan D
1
gacha o‘sadi, ishlab chiqarish S
0
dan S
1
gacha, eksport esa X
0
dan X
I
ga 
kamayadi. 
Eksportga bojlarni joriy qilish natijasida milliy ishlab chiqaruv-chilarda 
(a+v+c+d) sohalarda yo‘qotishga duch bo‘ladilar. Xalqaro narxlarga nisbatan ichki 
narxning kamayishidan iste’molchilar «a» sohada yutuqqa erishsa, davlat esa «s» 
sohada daromadga ega bo‘ladi. Sof yo‘qotishlar (v +d) soxalardan iborat bo‘ladi. 
Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash eksport kvotalarining bir turi bo‘lib, xorij 
mamlakatlarining ayrimlariga “ixtiyoriy” eksport miqdorlarini cheklashdan iborat. 

---

20 
Bu yerda «ixtiyoriy so‘zi» shartli xarakterga ega. Chunki, eksport qilayotgan 
mamlakat savdo siyosatida o‘z hamkorlari tomonidan birorta noxushlikka duch 
kelmasligi uchun eksport miqdorini cheklaydi. 
Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash ikki xil xususiyatga ega: 
1. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash milliy iste’molchilar uchun tarif va 
kvotalarni belgilashga nisbatan ancha sezilarsiz. Shuning uchun iste’molchilar 
ularni e’tiborsiz qabul qiladilar va hukumatga norozilik bildirmaydilar. 
2. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash sharoitida xorij iste’molchilari ular 
sotib olayotgan eksport mahsulotiga yuqoriroq narx belgilashlari mumkin. 
Shunday qilib, xorijliklar ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash sharoi-tida 
eksportyor ko‘rgan yuqotishlarni narxlarni oshirish hisobiga qoplashadi.