Mavzu: Tijorat banklari risklari va ularni boshqarish usullari 4 (soat) reja

Tijorat banki riskini baholashda aktivlar diversifikatsiyasining o‘rni.
Tijorat banklari faoliyatida uning aktivlari va ular bilan bog‘liq aktiv operatsiyalarning risklilik darajasini aniqlash, bu jarayonni boshqarib borish muxim o‘rin tutadi.
Tijorat banklarining aktivlari o‘ziga xos belgilariga qarab tasniflanadi:

1. 
   Likvidlik darajasiga qarab
   
2. 
   Risk darajasiga qarab
   
3. 
   Daromad darajasiga qarab
   

I.Birinchi gurux-yuqori likvidli aktivlar.
a) kassadagi va yuldagi nakd pullar, kimmatbaho toshlar, moneta, cheklar va boshqalar.
b) korschetdagi mablag‘ koldiklari.
v) «Nostro» va «Vostro» schetlaridagi koldiklar
g) majburiy rezervlar scheti bo‘yicha mablag‘lar
d) qimmatli qog‘ozlar schetdagi mablag‘lar koldigi xazina veksellari va boshqalar.
Ikkinchi gurux likvid aktivlar
a) berilgan kreditlar.
b) O‘zbekiston investitsiyalari
v) boshqa qimmatli qog‘ozlar
uchinchi gurux nolikvid aktivlar.
a) Muddati o‘tgan sudalar.
b) Muddat o‘tgan foizlar
v) Sud aralashuvi bilan o‘zlashtirilishi ko‘zda to‘tilgan ssudalar.
g) Tugallanmagan ishlab chiqarish
d) Asosiy vositalar.
Risklilik darajasiga qarab aktivlar to‘rt guruxga bo‘linadi.
1 guruh-riskdan xoli bo‘lgan aktivlar.
Bularga nakd pullar Nostro, Vostro hisob varaq koldiqlar? MB qimmatli qog‘ozlari va obligatsiyalar.
2-gurux (kichik) minimal riskli aktivlar Nostr, Vostro hisobvaraqdagi olinishi lozim bo‘lgan mablag‘lar , evro obligatsiyalar, kiska muddatli birinchi sinf ta’minlanganlikka ega bo‘lgan kreditlar . Bu aktivlar bo‘yicha risk darajasi 20 % ga teng.3-gurux Yuqori riskli aktivlar, boshqa banklarga berilgan kreditlar , boshqalar uchun bank bergan garov va kafolatlar, bu aktivlar bo‘yicha risk 50%ga teng.
4-gurux Eng yuqori darajadagi riskli aktivlar:
qimmatli qog‘ozlar sotish va sotib olish scheti, sotib olingan veksellar, trast xujjatlar va akkreditivlar bo‘yicha mijozlarning majburiyatlari, sud jarayonida bo‘lgan kreditlar, akkreditivlar, forvard, bank va banklararo sotish va sotib olish.
Bu aktivlar bo‘yicha risk darajasi 100%.
Daromad keltirishiga qarab bank aktivlari daromad keltiruvchi va daromad keltirmaydigan aktivlarga bo‘linadi.
Daromad keltiruvchi aktivlarga:

• 
  Barcha berilgan kreditlar
  
• 
  Investitsiyalar (o‘ziniki)
  
• 
  Xazina veksellari.
  
• 
  Davlat obligatsiyalari.
  
• 
  qimmatli qog‘ozlar
  

Daromad keltirmaydigan aktivlar:

• 
  Pul aktivlari guruxi
  
• 
  Asosiy vositalar
  
• 
  Kapital harajatlar
  
• 
  Barcha moddiy aktivlar
  
• 
  Nomoddiy aktivlar
  

Daromad keltirmaydigan aktivlarni shartli ravishda deb belgilaymiz va ularning darajasi umumiy aktivlarning xajmidan 3% oshmasligi lozim.Agarda bunday aktivlar o‘rnatilgan normadan miqdorda 2 va undan ortiq marta ko‘p bo‘lsa, bank faoliyati juda muammoli, uning kredit siyosati juda zaif deb baholanadi.
Tijoratbanklariningfaoliyatinitaxlilqilishvaaktivlarbahosinibelgilashningasosi bo‘lib uning balansi hisoblanadi. Balans asosida tijorat banklarining faoliyatini taxlil qilishda bir marta bo‘ladigan harajatlar yoki daromadlarni aloxida hisobga olgan ma’quldir. Chunki bu bir martalik bo‘ladigan tushum yoki harajat bank faoliyatining olib borilishi uning likvidliligi ko‘rsatmasligi mumkin.
Bularni neytral harajatlar va neytral daromadlar deyiladi.
Neytral harajatlar

• 
  Bir martalik to‘lovlar (yongin, pul ugirlish)
  
• 
  Bank biznesiga taallukli bo‘lmagan to‘lovlar.
  
• 
  O‘tgan davrdagi foizlar bo‘yicha harajatlar.
  

Neytral daromadlar:

• 
  Bir martalik tushumlar
  
• 
  O‘tgan davrdagi foizlar bo‘yicha tushumlar
  
• 
  Bank biznesiga taallukli bo‘lmagan tushumlar
  

Banklarning asosiy daromad keltiruvchi operatsiyalari kredit operatsiyalari hisoblanadi. Shu sababli bank kredit operatsiyalari bo‘yicha oladigan daromadi va u bo‘yicha risk darajasini aniqlashi lozim.
Banklar kredit berishda o‘z kapitaliga to‘g‘ri kelishi mumkin bo‘lgan foiz stavkasini hisoblashi kerak Chunki bank kapitaliga to‘g‘ri keluvchi foiz yoki foyda normasi bank likvidliligini ta’minlashning asosi hisoblanadi.Bank o‘zi beradigan kreditning samaradorlik darajasini aniqlash uchun bankda amalga oshiriladigan har bir operatsiya bilan bog‘liq harajatlarni aniqlashi lozim. Bu esa har bir operatsiya uchun sarflanadigan vaktni aniqlashni talab qiladi. Operatsiyani amalga oshirish uchun ketadigan vakt aniq bo‘lishi uchun bu jarayon 2-3 xafta ,1 oy davomida yozib borilishi: har bir operatsiya vakti, minutlari xronometrik yul bilan o‘lchanishi kerak