Mavzu: Tijorat banklarida joriy hisob raqamlarni ochish tartibi va huquqiy asoslari

 
 

---

17 
2.2. Jamiyatda vaqtinchalik bo`sh pul mablag’larining yuzaga kelishi. 
Pul mablag’larini tijorat banklarida to`planishi. 
 
Suda kapitalisti o`z bo`sh kapitalini karzga bersa, bankirlar asosan
chetdan jalb qilingan mablag’larga tayanadi. Ssuda kapitalistining daromadi 
ssuda foizi bulsa, bankirning daromadi – bank foydasi xisoblanadi. Banklar
korxona, tashkilot, davlat muassasalari, axoli bo`sh pullarini jalb qilish orkali
katta xajmdagi kapitalni o`z kullarida jamlaydilar va daromad keltiruvchi
kapital xarakatini boshkarib boradilar. Banklarning yiriklashuvi va ular
faoliyatining takomillashuvi ularning maxsus korxonalar - kredit
muassasalariga aylanishiga olib keladi. 
SHunday qilib, bank faoliyati xalk xujaligi mavjud bo`lgan bo`sh 
mablag’larni jalb qilish va ssuda kapitalini taqsimlashni uy ichiga oladi. Bank 
o`z faoliyati davomida ma`lum daromadga ega bo`ladi. Bu daromad bank jalb
kilgan resurslarga yo`llaydigan foiz bilan joylashtirgan resurslari bo`yicha
oladigan foiz urtasidagi farvdan iborat bo`ladi. Banklar bajaradigan
funktsiyalar ularning bajaradigan vazifalariga karab turli xil bulishi mumkin- 
Bu mavzuda biz banklarga taaluqli bo`lgan umumiy funktsiyalar tutrisida
gapirib utmokchimiz. Keyingi mavzularda biz aloxida-aloxida olingan xolda
birinchi va ikkinchi zveno banklarining funktsiyalari tugrisida fikr yuritamiz. 
SHunday qilib, bank tizimi mikyosida olib karaydigan bo’lsak banklar 
kuyidagi funktsiyalarni bajaradi: 
- vaqtincha bo`sh turgan mablag’larni yirish va kapitalga aylantirish; 
- kredit munosabatlarida vositachilik qilish; 
- tulov jarayonlarida vositachilik qilish; 
- muomalaga kredit vositalarini chikarish. 
Xalk xujaligidagi vaktincha bo`sh turgan mablag’larni yigish va ularni
kapitalga aylantirish - banklarning ilk funktsyalaridan biri xisoblanadi. Bu
funktsiyaning amalga oshirilishi natijasida bir tomondan, xuquqiy va jismoniy
shaxslar jalb qilingan mablag’lari bo`yicha ma`lum mikdorda daromadga ega

---

18 
bo`ladilar, ikkinchi tomonidan bu mablag’lar banklarning kreditlash kudratini
tashkil kiladi va bu resurslarga asoslangan xolda. banklar ssuda 
operatsiyalarini olib boradi. Vaktincha bo`sh mablag’lar banklar ishtirokisiz
bir korxona (tarmok) tomonidan ikkinchi korxona (tarmok)ga vaktincha
foydalanishga beriladigan bulsa, bu munosabatlarni tashkil qilishda ma`lum
kiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin: