Mavzu: til va jamiyat


TIL BIRLIKLARINING O’ZIGA XOS TABIATI


Download 88 Kb.
bet7/9
Sana20.02.2023
Hajmi88 Kb.
#1215559
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
Til va jamiyat. Sotsiolingvistika

    Bu sahifa navigatsiya:
  • Lison
TIL BIRLIKLARINING O’ZIGA XOS TABIATI
Til muayyan birliklarning tizimidan iborat murakkab tizim hisoblanadi.Til birliklarining o’ziga xos tabiati professor Sh.Rahmatullayevning ”Til qurilishining asosiy birliklari” qo’llanmasida izchil bayon etilgan:
”Til-tabiiy yo’sinda vujudga kelgan murrakkab ijtimoiy hodisa. Tilshunoslik ana shu murrakkab ijtimoiy hodisani o’rganadi va o’rgatadi. Tilshunoslik oldida turgan eng birinchi masala til so’zini qanday tushunishdan boshlanadi. Til kishilar orasidagi eng muhum aloqa-aralashuv quroli deyiladi. Bu ta’rif-lingvistik ta’rif emas, falsafiy ta’rif. Tilshunoslik nuqtayi nazaridan yondashilsa, til so’zini ikki xil mundarija bilan ishlatish mavjudligi ko’rinadi:
1) Ijtimoiy hodisa bir butun holda tushuniladi;
2) Ijtimoiy hodisaning nutqqa zid qo’yiladigan holatigina tushuniladi.
Demak til deganda butunni ham (nutqni qamrab olgan holda), qismni ham (nutqni qamrab olmagan holda) tushunish mavjud. Til so’zini bunday ikki xil mundarija bilan ishlatish bir qancha milliy tilshunosliklarda mavjud va uni bartaraf qilish harakati bor. Masalan, til so’zini butunning nomi sifatida saqlab, nutqqa zidlanuvchi hodisani lison deb atash mumkin. Lison kishining miyasida, miyaning til xotirasi qismida mavjud hodisalar va ularni ishlatish qoidalari.
Nutq – miyada, til xotirasida mavjud hodisalardan va ularni ishlatish qoidalaridan foydalanish jarayoni va shu jarayonning hosilasi (Nutq jarayonining hosilasi tekst – matn deb yuritiladi).
Demak, til hodisalariga ikki nuqtayi nazardan – lison nuqtayi nazaridan va nutq nuqtayi nazaridan baho beriladi, shu asosda til birliklari lisoniy birliklar va nutqiy birliklar deb farqlanadi.
Lison – tilning kishi miyasidagi til xotirasi markazida mavjud birliklardan va ulardan foydalanish qoidalaridan iborat boylik.
Nutq esa ana shu boylikdan foydalanish jarayoni va shunday jarayonning hosilasi. Lison kishi miyasida mavjud mavhum hodisa bo’lib, uni aql bilan idrok qilamiz; nutq esa ana shu mavhum hodisadan foydalanish jarayonida yuzaga keladigan moddiy hodisa bo’lib, uni talaffuz birliklari sifatida eshitamiz.
Lisonga mansub, ya’ni til xotirasida mavjud hodisalarga
Download 88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling