Mavzu: To’rtlamchi davr neotektonikasi toshkent-2023 To’rtlamchi davr geologiyasi va geomorfalogiyasi fani

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Nazorat savollari

KIRISH
Yer o'zining 4,54 milliard yillik tarixi davomida doimiy ravishda o'zgarib turadigan dinamik sayyoradir. Ushbu o'zgarishlarning eng muhim omillaridan biri - bu sayyoramiz yuzasini shakllantirishda va Yerdagi hayot evolyutsiyasiga ta'sir qilishda hal qiluvchi rol o'ynagan tektonik faollikdir. Ushbu maqolada biz 2,6 million yil avvaldan hozirgi kungacha bo'lgan to'rtlamchi davrga e'tibor qaratamiz va bu davrdagi tektonik siljishlar sayyoramizga qanday ta'sir qilganini o'rganamiz.
Toʻrtlamchi davr muzlik davri va muzlararo davrlar bilan xarakterlanadi, bu davrda Yer iqlimi sovuq va iliq fazalar oʻrtasida tebranib turdi. Iqlimning bunday o'zgarishiga omillarning murakkab o'zaro ta'siri, jumladan, Yer orbitasi va eksenel egilishining o'zgarishi, quyosh radiatsiyasining o'zgarishi va atmosferadagi issiqxona gazlari kontsentratsiyasining o'zgarishi sabab bo'lgan. Biroq, tektonik faollik ham toʻrtlamchi davr iqlimini shakllantirishda, quruqlik massalari va okean oqimlarining taqsimlanishini oʻzgartirib, atmosfera sirkulyasiyasiga taʼsir koʻrsatib, muhim rol oʻynadi.
To'rtlamchi davrning eng muhim tektonik hodisalaridan biri Atlantika va Tinch okeanlarini ajratib turadigan va global okean aylanishiga katta ta'sir ko'rsatgan Panama Istmusining yopilishi edi. Istmus yopilishidan oldin, issiq ekvatorial oqimlar ikki okean o'rtasida erkin oqib o'tib, sayyora bo'ylab issiqlik va ozuqa moddalarini tarqatuvchi global "konveyer" ni yaratdi. Biroq, taxminan 3 million yil oldin istmus yopilgandan so'ng, Atlantika va Tinch okeanlari bir-biridan samarali ravishda ajralib chiqdi va global okean aylanish tizimi keskin o'zgardi. Bu iqlimga katta ta'sir ko'rsatdi, chunki okean oqimlari sayyora bo'ylab issiqlikni qayta taqsimlashda muhim rol o'ynaydi.

Toʻrtlamchi davrning yana bir muhim tektonik hodisasi Himolay togʻ tizmasining hosil boʻlishi boʻlib, u Hindiston va Yevroosiyo tektonik plitalarining toʻqnashuvi natijasida yuzaga kelgan. Bu to'qnashuv taxminan 50 million yil oldin boshlangan, ammo to'rtlamchi davrda Himoloylar hozirgi balandligi va darajasiga etgan. Himolay tog'lari shimoldan sovuq havo oqimini to'sib, issiq, nam havoni ko'tarilishi va sovishi uchun to'siq yaratish orqali Osiyo iqlimiga jiddiy ta'sir ko'rsatdi, natijada musson yomg'irlari butun dunyo bo'ylab qishloq xo'jaligini qo'llab-quvvatladi. mintaqa.

Bu keng koʻlamli tektonik hodisalardan tashqari, toʻrtlamchi davr uchun ham bir qator kichikroq zilzilalar va vulqon otilishi xarakterli boʻlib, ular mahalliy, ammo atrof-muhit va inson jamiyatiga sezilarli taʼsir koʻrsatdi. Misol uchun, Indoneziyadagi Toba tog'ining taxminan 74 000 yil oldin otilishi global iqlimning vaqtincha sovishiga sabab bo'lgan va inson populyatsiyasida genetik muammoga olib kelgan bo'lishi mumkin.
Umuman olganda, toʻrtlamchi davrdagi tektonik faollik Yerning iqlimi va atrof-muhitiga katta taʼsir koʻrsatdi, quruqlik massalari va okean oqimlarining taqsimlanishini shakllantirdi, atmosfera sirkulyasiyasini oʻzgartirdi, zilzilalar va vulqon otilishiga sabab boʻldi. Ushbu o'tmishdagi tektonik siljishlarni tushunish bizga Yerning iqlimi va atrof-muhitidagi kelajakdagi o'zgarishlarni yaxshiroq tushunish va bashorat qilish, tektonik harakatlar natijasida yuzaga kelgan tabiiy ofatlarning ta'sirini yumshatish strategiyasini ishlab chiqishga yordam beradi.