Mavzu: Turkiy tillarda yuklamalar. Reja: Turkiy tillardagi yuklamalar haqida

Oq//ök yuklamasi tarkibida q/k mavjud bo‘lgan boshqa yuklamalar bilan genetik jihatdan aloqador bo‘loshi mumkin. Bunga misol tariqasida ozarbayjon tilidagi ki, o‘zbek tilidagio ku yuklamalarini keltirish mumkin: ozarb. O ki yaxshï adamdïr (U yaxshi odamdir); o‘zb. U keldi-ku.

• Oq//ök yuklamasi tarkibida q/k mavjud bo‘lgan boshqa yuklamalar bilan genetik jihatdan aloqador bo‘loshi mumkin. Bunga misol tariqasida ozarbayjon tilidagi ki, o‘zbek tilidagio ku yuklamalarini keltirish mumkin: ozarb. O ki yaxshï adamdïr (U yaxshi odamdir); o‘zb. U keldi-ku.
• Cha//chä affiksi buyruq maylining 2-shaxs birligida kuchaytirish ma’nosida qo‘llaniladi: tat. Kil-shä (Kel-chi); o‘zb. O‘qi-chi; q.balq.Jaz-chï (Yoz-chi); boshq.Kil-si (Kel-chi); no‘g‘.Kёrset-shi (Ko‘rsat-chi); qoz. Ber-shi (Ber-chi) kabi.

4. Chegaralov yuklamalari. Chegaralov yuklamasi qana//qїna (faqat) qip-choq arealida, shuningdek, o‘zbek, uyg‘ur tillarida taqalgan. Sharqiy qipchoq va unga yaqin bo‘lgan qirg‘iz tilida birinchi bo‘g‘inda unli, boshqa barcha tillarda tor unli mavjud holda uchraydi: qoz., q.qalp., no‘g‘., qirg‘: qana//g‘ana; ba’zan old qator unli bilan: kene//gene: tat., boshq., barab. tat.: qїna//g‘їna, kїna//gїna–dastlabki ikkitasida 4 ta fonetik variantgacha mavjud: chuv. kїna, uyg‘. kinä//g‘ina//kinä//ginä: o‘zb. qina//gina, qar. g‘їna//kїna.

• 4. Chegaralov yuklamalari. Chegaralov yuklamasi qana//qїna (faqat) qip-choq arealida, shuningdek, o‘zbek, uyg‘ur tillarida taqalgan. Sharqiy qipchoq va unga yaqin bo‘lgan qirg‘iz tilida birinchi bo‘g‘inda unli, boshqa barcha tillarda tor unli mavjud holda uchraydi: qoz., q.qalp., no‘g‘., qirg‘: qana//g‘ana; ba’zan old qator unli bilan: kene//gene: tat., boshq., barab. tat.: qїna//g‘їna, kїna//gїna–dastlabki ikkitasida 4 ta fonetik variantgacha mavjud: chuv. kїna, uyg‘. kinä//g‘ina//kinä//ginä: o‘zb. qina//gina, qar. g‘їna//kїna.
• Qadimgi runik yodgorliklarda bu yuklama qїna shakliga ega: Az-qїna türk budun yorїyur ämis (Ozgina turk xalqi yurar ekan), Ulug‘ Irkin az-qїna ärin tezip bardї (Ulug‘ Erkin ozgina erkak bilan qochib bordi). Ayrim yodgorliklarda qїna//qїya kichraytiruv-ajratuv yuklamasi ma’nosida ishlatiladi: og‘ulqїya (o‘g‘ilcha), qїzqїya (qizcha) kabi.