Mavzu: V a guruh elementlari

Toshkent Farmatsevtika instituti


Sanoat farmatsiya fakulteti


Noorganik kimyo mustaqil ishi
Bajardi: Sotiboldiyeva Xurshida
Tekshirdi:_________________________
MAVZU: V A GURUH ELEMENTLARI
V A GURUH ELEMENTLARI V A guruh elementlari qatoriga azot, fosfor, mishyak, surma va vismut kiradi. Bu guruh elementlari atomining tashqi qavatida 5 tadan elektron bor. Ular 3 ta elektron biriktirishi va 5 ta elektron yo‘qotishi mumkin. Shuning uchun bu elementlar +5, +3 va -3 oksidlanish darajasini namoyon etadi. Bu guruh elementlari metallmaslardir. Metallmaslik xossasi azot va fosforga xos. As, Sb va Bi metallmaslik xossalari bilan birgalikda metall xossalarini ham namoyon etib, metall xossa vismutga qarab kuchayadi.
Bu guruh elementlarining atom radiusi vismutga qarab ortadi, ionlanish energiyasi kamayadi.
Azot (Nitgeniura). 1772-yil Rezerford tom onidan ochilgan, uni 1774-yil A. Lavuaze «Azot» deb atagan. K o‘p tarqalgan kimyoviy element. Azot yer shari atmosferasining asosiy qismini tashkil qiladi. U havoda hajm jihatdan 75,6 % dan 78,2 % gacha boradi. Havodagi azotning hissasi 75,53 % ni tashkil etsa, yer po‘stlog‘idagi miqdori (gidrosfera va atmosferani ham qo‘shilganda) 0,04 % gacha boradi. Azotning eng muhim birikmalaridan N aN 0 3 chili selitrasidir. Bundan tashqari, K N 03 — hind selitrasi ham uchraydi. Azot ko‘pgina muhim organik birikmalar tarkibiga kiradi. Tabiatda azotning ikkita izotopi bor: ^4N (99,635%) va ^5N (0,365%). Fizik xossalari. Azot rangsiz gaz, hidi va mazasi yo‘q. Bir litr suvda 15,5 ml azot eriydi. Uning qaynash harorati — 198°C. Azot molekulasi juda barqaror hatto 3000°C da ham parchalanmaydi (1% atrofida parchalanadi).
Olinishi. Sanoat miqyosida havodan fraksion haydab olinadi. Haydash paytida awal azot (-195°C), so‘ngra kislorod haydaladi (- 183°C). Olingan azot tarkibida oz miqdorda kislorod aralashgan bo‘lib, uni tozalash uchun gazlar aralashmasi qizdirilgan mis qirindilaridan o'tkaziladi. Laboratoriyada azot olish uchun ammoniy nitrit parchalanadi:
ammiak qizdirilgan mis (I) oksidi ustidan o ‘tkazilsa ham azot hosil boiadi:
Eng toza azot metallarning nitridlarini parchalash orqali olinishi mumkin:
Kimyoviy xossalari. Azot molekulasi ikki atomli (:N=N:). M olekulaning atomlarga parchalanish energiyasi 940 kJ/mol. 3000°C da faqat 0,1% parchalanadi. U kimyoviy reaksiyaga kirishmaslikda inert gazlarga o'xshab ketadi. Lekin ba’zi mikroorganizmlar azotni o‘zlashtirish xossasiga ega, bunda murakkab organik o ‘g‘it hosil boMadi. Odatdagi haroratda azot faqat litiy bilan ta’sirlashadi va uning nitridini hosil qiladi:
Qizdirilganda oson boshqa metallarning nitridlari hosil boiadi:
Ishqoriy va ishqoriy-yer metallari nitridlari kristall moddalar suvda oson gidrolizlanadi:
Azot va kislorodning o ‘zaro ta’siri qaytar reaksiya boiib, 1500°C dagina sezilarli tezlikda ketadi va azot(ÍI) oksidi hosil boiadi:
Azotga, xlor, ozon va ftor ta’sir etmaydi. Azotning vodorod bilan o ‘zaro ta’siri yuqori haroratda va qaytar tarzda sodir boiib, bunda ammiak hosil boiadi: