Mavzu: Xarakat – musiqaviy tarbiya vositasi sifatida Reja

Kuylash faoliyati bolalarning musiqa o‘quv qobiliyatlarini hamda ijrochilik malakalarini rivojlantirish uchun zarurdir. Guruhda jamoa bo‘lib kuylash jarayonida bola o‘z ovoz ijrosini boshqaradi, o‘rtoqlarining ijrolarini yeshitib ko‘zatadi va ular bilan birga jo‘rnavozlik qilishga intiladi. Zotan, tinglash va kuylash o‘quv dasturi ta’lim mazmuning asosini tashkil yetadi. Bolalarda kuylash va tinglash faoliyatlarini o‘rganishi bilan birga cholg‘uchilik, musiqali harakatlar hamda ijodkorlik faoliyatlari ham har tomonlama rivojlantiriladi, bilim va malakalarni o’zlashtirish va musiqiy tavsiflarni ushbu faoliyatlar vositasida yegallash imkoniyatlari yaratiladi.
Musiqa ijodkorligi faoliyati yangi o‘quv dasturiga ilk bor kiritilgan. Bu faoliyat bolalarda musiqiy tafakkur, izlanish va ijodkorlik malakalarini o‘stira borish uchun katta ahamiyatga yegadir. Bu faoliyat bola ijrosida doira chertib jo‘rnavozlik qilish, kuy ohanggiga mos harakatlarni xususan, raqs harakatlarini topish, she’r parchasiga kuy bastalash kabi ijodkorlik amaliyotlari bilan bajariladi.
Musiqali harakatlar, cholg‘uchilik va ijodkorlik faoliyatlarini amalga oshirishda o‘yin uslublaridan keng foydalanish tavsiya yetiladi. Ushbu faoliyatlar zamiri ko‘proq o‘yin xususiyatlari bilan bog‘liqdir. Yangi o‘quv dasturida tinglash va kuylash uchun asarlar talab darajasida berilgan. Bu rahbarlarga musiqiy asarlarni guruh imkoniyatlari va o‘quv yilining muhim sanalariga muvofiq tarzda tanlab o’qitish imkoniyatlarini beradi. Ayni bir paytda rahbar dasturga kiritiladigan ammo, badiiy yuksak, tarbiyaviy jihatdan muhim, Bolalarinng kichik yoshlik xususiyatlariga, idrok amaliyotiga mos bo‘lgan yangi asarlaridan keng foydalanish xuquqiga ham yegadir. Nota savodi, cholg‘uchilik, raqs va harakatlar, shuningdek musiqa ijodkorligi faoliyatida tavsif yetilgan asarlar ham shartli ravishda berilgan. Mashg’ulot sharoitiga qarab ularni almashtirish mumkin. Bu yesa mashg‘ulotlarni rejalashtirishda va mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko‘rishda ijodiy yondoshishni toqozo yetadi. Bunda shu narsaga e’tiborni qaratmoq lozimki, garchi dasturda asarlar va mashg‘ulotlar mazmuni har bir faoliyat turiga doir alohida ko‘rsatilgan bo‘lsada, ammo mashg‘ulotlarni rejalashtiirishda va ularni o‘tishida musiqa faoliyatlari mashg‘ulot mazmunidan kelib chiqish va uning mohiyatini ochib berish lozim bo‘ladi. Shunday qilib, mashg‘ulotda musiqa faoliyatlari mantiqan va mazmunan birlashadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga musiqa tarbiyasi berishda oila va bog’cha hamkorligi yaxshi natijalar beradi.

Musiqaga bo'lgan harakatlar yosh maktab o'quvchilarida ritm tuyg'usini rivojlantiradi, musiqaning kayfiyatini anglash, harakatda musiqiy ekspressivlikning turli vositalarini idrok etish va uzatish qobiliyati: temp, uning tezlashishi va sekinlashishi, dinamikasi - tovushning kuchayishi va zaiflashishi; ohang tabiati; ishning tuzilishi.

Musiqiy ritmik harakatni bolalar musiqiyligini rivojlantirish vositasi sifatida ishlatish g'oyasi Shveytsariyalik olim, ritmika asoschisi E. Dj Dalkrozega (1865-1950) tegishli. Uning fikriga ko'ra, musiqa va plastmassa ritmi odamning motorli, mushaklarning faoliyati bilan birlashtirilgan. Ushbu o'ziga xoslikni inobatga olgan holda, Dalcroze o'quvchilarida ritmik sinflarda o'zlarini ifoda etish uchun asossiz harakatni yaratishga harakat qildi. Bolalarning hissiy qobiliyatlari va ijodiy xayolotini rivojlantirish musiqiy ritmik ta'lim uchun zarur shart-sharoit deb hisoblandi. Keyinchalik Dalcroze g'oyalari uning izdoshlari N. G. Aleksandrova, M. A. Rumer, N. A. Vetlugina, N. A. Metlov, E. V. Konorova, E. N. Sokovnina, G. S. Franio, I.V. Lifits, M. B. Pustovoitova va boshqalar.

Ritmning asosiy maqsadi bolalarning rivojlanishidagi musiqiy tasvirlarni idrok etishini va ularni tegishli musiqada ifodalash qobiliyatini shakllantirishdir. Bolalarning musiqiy va ritmik faoliyati shartli ravishda ikki guruhga bo'linadi: musiqani idrok etish va harakatda uning ekspressiv xususiyatlarini takrorlash. Musiqiy faoliyatning ushbu turida musiqani idrok etish chuqurlashadi va farqlanadi (musiqiy ekspressivlik vositalari ajratilgan), uning obrazlari va shu asosda ekspressiv harakatlar ko'nikmalari shakllanadi.
Ritm vazifalari:
- tarbiyaviy: musiqiy tasvirlarni ifoda etish vositasi sifatida yurish, chopish va boshqa harakat turlarini rivojlantirish; musiqiy asarning tarkibi, sur'ati, dinamikasi va ro'yxatga olish xususiyatlariga muvofiq ritmik harakat qobiliyatlari; harakatchan hisoblagich, metrik pulsatsiya, urg'u, ritmik naqsh;
- tarbiyaviy: bolalarda harakatlar madaniyatini, hissiyot madaniyatini, birgalikda bajariladigan mashqlar, o'yinlar, raqslarda mas'uliyat hissini tarbiyalash;
rivojlantiruvchi: bolalarda hissiy sezgirlikni, badiiy va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish (musiqiy obrazni individual ifodalash, raqs harakatlarini ixtiro qilish va birlashtirish); mushaklarning inhibisyonini olib tashlash orqali harakat erkinligi, bo'shliq hissi.
Musiqiy ritmik harakatlar turlari. Harakat manbai jismoniy mashqlar, raqs va syujetga o'xshash dramatizatsiya. Ritmdagi mashqlar - yurish, chopish, sakrash, sakrash, umumiy rivojlanish mashqlari (ob'ektlarsiz va ularsiz); matkap (qurilish, qayta qurish, harakat). Mashqlarning maqsadi gimnastika, raqs harakatlarini rivojlantirish, ularning ritmi va egiluvchanligini rivojlantirish. Musiqiy va ritmik mashqlarni tayyorgarlik va mustaqil ravishda ajratish mumkin. "Jismoniy mashqlar" so'zi bola uchun juda yaxshi eshitiladi, shuning uchun bolalar tomonidan dunyoni poetik idrok etishni hisobga olgan holda, mashqlar odatda majoziy nomlarga ega: "chigirtkalar yurishadi", "yomg'irdan keyin", "Men uxlashni xohlayman" va boshqalar.
Musiqiy o'yinlar musiqaning hissiy tarkibini ifoda etishga qaratilgan. Ular dastur musiqasiga asoslangan bo'lib, hikoya o'yinining harakat yo'nalishini, qahramonlarning musiqiy xususiyatlarini aytib beradi. Musiqiy asarning xususiyatiga qarab ma'lum qoidalar bo'yicha ijro etiladigan majoziy harakatlarda va syujetsiz harakatlarda hikoya o'yinlarini farqlang. Musiqiy o'yinlar instrumental musiqa o'yinlari va qo'shiq aytadigan o'yinlar - dumaloq raqsga bo'lingan. Raqslar xalq qo'shiqlariga aytiladi, lirika harakatlar ketma-ketligini anglatadi. Qo'shiq bilan o'ynash musiqiy o'yinning boshlang'ich shakli bo'lib, unda matn harakatlanish tasvirining xususiyatini belgilaydi. Keyinchalik murakkab ko'rinish instrumental musiqani ijro etish deb hisoblanadi.
Musiqiy ritmik harakatning navbatdagi turi bolalar raqslari va raqslari. Ular xalq va klassik raqs harakatlarining elementlariga asoslangan. Musiqiy ritmik harakatning bu turini erkin va improvizatsion, shuningdek harakatsiz va erkin improvizatsiyaga ega bo'lgan harakatsiz raqslar va raqslarga bo'lish mumkin. Bunday holda, muallif harakatlarning kompozitsiyasidan foydalanadi va bolalarning o'zlari ixtiro qilganlari.
Shunday qilib, musiqiy ritmik harakatning barcha turlari umumiy vazifani bajaradi - harakat va musiqaning birgalikdagi tabiatiga erishish, ammo har bir tur o'z funktsiyalariga ega.
Musiqiy ritmik harakatning barcha turlari uchun musiqiy repertuarga bo'lgan talab uning badiiyligini, dinamikligini, uyg'unligini va badiiy obrazni ifoda etishning aniqligini nazarda tutadi. Xalq musiqasi, xususan, rus xalq qo'shig'i alohida ahamiyatga ega.
Ritmni o'qitish usullari: musiqa o'qituvchisining badiiy ishlashini o'z ichiga oladigan vizual va eshitish usuli; og'zaki - yangi o'yin, raqs va jismoniy mashqlar usuli haqida majoziy hikoya - takroriy takrorlash va harakatlarning konsolidatsiyasi, shuningdek raqs repertuarini bosqichma-bosqich o'rganish. Birinchi guruhda bolalar tomonidan musiqani idrok etish bo'yicha harakatlar, musiqada yorqin ifodali vositalar, urg'u, metrik pulsatsiya, temp o'zgarishlari ajratilgan. Bularning barchasi pop, flip flop, irmoqlar, chertish va ritmni urish orqali uzatiladi. Ikkinchi guruh harakatlarida musiqiy o'yinlar, dumaloq raqslar va raqslar jarayonida vosita mahoratining rivojlanishi sodir bo'ladi.
Musiqiy ritmik faoliyatning asosi musiqiy materialni motor-plastmassa o'rganishdir. Bolalarni musiqiy ritmik harakatga o'rgatishning asosiy qoidasi musiqaga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lishdir, bu esa shunga mos ravishda uning ovozi paytida suhbatlarga yo'l qo'ymaydi, shuningdek, harakatlarning shovqinli ijrosi. Avvaliga bolalar uchun eng oddiy vazifa, harakatni musiqa bilan boshlash va tugatish talabi bo'lishi kerak. Agar ish kirish bilan boshlanadi bo'lsa, bolalarni tinglashga o'rgatish kerak va harakatlar faqat u tugaganidan keyin boshlanishi kerak. Keyingi qadam musiqa tovushining xususiyatiga qarab harakat turini o'zgartirish vazifalari bo'lishi mumkin.