Mavzu. Xodimlarni boshqarish Reja

Mavzu. Xodimlarni boshqarish
Reja
1. Mehnat jamoalarini boshqarish tizimi va tamoyillari
3. Mehnat jamoalarini boshqarish samaradorligi
4. Xodimlarni rejalashtirish


Tayanch so’zlar: mehnat, mehnat jaryoni, xodimlarni rejalashtirish, ish jarayoni, kadrlar bilan ishlash jarayonlari, mehnat jamoalarini boshqarish, funsional boshqarish, tashkiliy boshqarish, mehnat taqsimoti va kooperatsiyasi, mehnat intizomi, guruhga ta’sir etuvchi ichki va tashqi omillar, ishchi guruhining mehnat unumdorligi va qoniqishi, ishni joriy baholash, mehnat ergonomikasi.
1. Mehnat jamoalarini boshqarish tizimi va tamoyillari
"Xodim" iborasi o’zbek tilining izohli lug’atida "biror idora yoki muassasada ishlovchi kishi, xizmatchi" ma'nosida talqin etiladi. Masalan, savdo xodimi, xalq maorifi xodimi, medetsina xodimi, ilmiy xodim va hk.
Bugungi amaliyotda xodim va uni boshqarish muammosiga ikki xil yondoshuv mavjud:
inson resurslarini boshqarish;
xodimlarni boshqarish.
"Inson resurslarini boshqarish" tushunchasi boshqarishning strategik jihatlarini, shuningdek ijtimoiy rivojlanish masalalarini o’z ichiga oladi va ularga ustuvorlik beriladi. "Xodimlarni boshqarish" tushunchasi esa ko’proq kadrlar bilan tezkor ishlashni anglatadi. Agar birinchi yondoshuv davlat miqyosida bandlik va uni muvofiqlashtirish vazifalaridan kelib chiqsa, ikkinchi yondoshuv bevosita korxona darajasidagi mehnat munosabatlari va ularni muvofiqlashtirishdan kelib chiqadi (1-jadval).


1-jadval. Inson resurslarini boshqarishdagi faoliyat turlari

Faoliyat sohasi		Nimaga ustuvorlik		Qanday funksiyalar bajariladi	Bajarilishi
		beriladi			to’g’risida kimga
					ma'lumot beriladi
Inson	-	Mutloq	yangi	- Inson resurslarini reja- lashtirish	Korporatsiya
resurslarini	vazifalarni yechishga			- Shaxsiy qobiliyat va malakani	Prezidentiga
boshqarish	-	Global,	uzoq	oshirish

(strategik	muddatli vazifalarni	-	Korxonaning			xodimlarga
yondoshuv)	echishga	sarflanadigan		harajat		doirasida
		xodimlar		uchun		harajatlarni
		rejalashtirish
Xodimlar bilan	- Ma'muriy	-	Kadrlarni	tanlash va		joy-joyiga		Korporatsiya
ishlash (tezkor	aralashuvga	qo’yish						vitse-prezidentiga
faoliyat)	zaruriyat	-	Mehnat		motivatsiyasini
	tug’iladigan	boshqarish
	kundalik	-	Texnika	xavfsizligini nazorat
	muammolarni	qilish
	echishga	- Nizolarni hal qilish

Mehnat jamoalarini boshqarish deganda korxonada band bo’lgan kishilar salohiyatini rivojlantirish va undan samarali foydalanish, ularning normal (mo’'tadil) faoliyat ko’rsatishi uchun zaruriy shart-sharoit yaratish bo’yicha o’zaro bog’langan tashkiliy-iqtisodiy va ijtimoiy tadbirlar tizimi tushuniladi.

Bunday boshqaruv funksional va tashkiliy boshqaruvlarga bo’linadi. Funksional boshqaruv deganda bevosita kadrlar masalasiini echish bilan bog’liq masalalar, ya'ni kadrlarni tanlash, ishdan bo’shatish, malakasini oshirish, ish haqi va hokazolar tushuniladi.
Tashkiliy boshqaruv tushunchasi kadrlar ishi uchun bevosita javob beruvchi barcha shaxs va institutlar, ya'ni rahbarlar, kadrlar bo’limi, kasaba uyushmalar va boshqalarni o’z ichiga oladi.


Mehnat jamoalarini boshqarish tizimi deganda korxonada band bo’lgan kishilar salohiyatini rivojlantirish va undan samarali foydalanish, ularning normal faoliyat ko’rsatishi uchun zaruriy shart-sharoit yaratish bo’yicha o’zaro bog’langan iqtisodiy-tashkiliy va ijtimoiy tadbirlar tizimi tushuniladi. Tarkiban bu tizim quyidagilarni o’z ichiga oladi (2-jadval):


2-jadval. Mehnat jamoalarini boshqarish tizimi

T/r	Tizim osti tizimlari		Boshqarish ob'ektlari
1.	Ish sharoiti		- mehnatning ruhiy-fiziologik talablariga rioya qilish;
			- mehnat ergonomikasi talablariga rioya qilish;
			- mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligini ta'minlash;
			- tabiatni muhofaza qilish va hk.
2.	Mehnat munosabatlari		- shaxsiy va guruhlar munosabatlarini tahlil qilish va
			muvofiqlashtirish;
			- rahbarlar munosabatlarini tahlili qilish va muvofiqlashtirish;
			- ishlab chiqarishdagi ixtiloflar, nizolar, asabbuzarliklarni
			boshqarish;
			- kasaba uyushmalari bilan o’zaro munosabatlarni boshqarish va hk.
3.	Kadrlarni	hisobga	- ishga qabul qilish, ishdan bo’shatish, bir joydan ikkinchi joyga
	olish	va	o’tishlarini rasmiylashtirish;
	rasmiylashtirish		- kadrlar boshqaruv tizimini axborotlar bilan ta'minlash;
			- kasbiy yo’nalishlarni aniqlash;
			- bandlikni ta'minlash.
4.	Xodimlarni		- xodimlarni boshqarish strategiyasini ishlab chiqish;
	rejalashtirish	va	- kadrlar salohiyatini tahdlil qilish;
	xodimlar marketingi		- mehnat bozorini o’rganish, xodimlarga bo’lgan ehtiyojni

			rejalashtirish, reklamani uyushtirish;
			- korxonani kadrlar bilan ta'minlovchi tashqi manbaalar bilan
			aloqasini o’rnatish;
			- vakant (bo’sh) joylarga nomzodlarni aniqlash va baholash;
			- kadrlarni joriy baholab borish.
5.	Kadrlarni		- kadrlarga iqtisodiy va texnikaviy bilimlar berish;
	rivojlantirish		- qayta tayyorlash va malaka oshirish;
			- zahiradagi kadrlar bilan ishlash;
			- amal va martabani nazorat qilish va rejalashtirish;
			- yangi xodimlarning kasbiy va ijtimoiy-psixologik ko’nikmalarini
			ta'minlash
6.	Mehnatni		- mehnat jarayonlarini me'yorlashtirish va tarifikatsiyalash;
	rag’batlantirish		- ish haqi tizimini ishlab chiqish;
	vositalarini		- ma'naviy rag’batlantirish vositalaridan foydalanish;
	takomillashtirish		- foyda va kapitalga qatnashish hissasini ishlab chiqish;
			- motivatsiya va uni boshqarish
7.	Huquqiy xizmat		- mehnat munosabatlaridagi huquqiy masalalarni echish;
			- xodimlarni boshqarishga taalluqli, farmoyishli hujjatlarni
			kelishtirish;
			- xo’jalik faoliyatidagi huquqiy masalalarni echish;
8.	Ijtimoiy	tuzilmani	- umumovqatlanish muassasalarini boshqarish;
	rivojlantirish		- kommunal xo’jalik sohasini boshqarish;
			- jismoniy tarbiya va madaniyatni rivojlantirish;
			- sog’liqni muhofaza qilish va hordiq chiqarishni ta'minlash;
			- bolalar muassasalari bilan ta'minlash;
			- ijtimoiy nizolarni boshqarish;
			- xalq iste'mol mollari va oziq-ovqat mahsulotlarining sotilishini
			ta'minlash
9.	Boshqarishning		- boshqarishning shakllangan tashkiliy tarkibini tahlil qilish va
	tashkiliy	tarkibini	loyihalashtirish;
	ishlab chiqish tizimi		- shtatlar ro’yxatini ishlab chiqish;
			- boshqarishning yangi tashkiliy tarkibini tuzish.

Ish joylarida tashkilotning tuzilishi orqali, boshqaruvchilar berilgan bo`sh ish o`rinlarini to`ldirdigan odamlarni topishlari lozim. Bundan tashqari ular biznes ishdan ketishini talab qilgan ishchi hodimlarning o`rnini to`ldiradigan odamlarni ham topib o`rniga qo`yishlari lozim. Shuning uchun umumiy biznesga “Kadrlar bilan ishlash bo`lim boshqaruvi talab etiladi va bu biznesda juda kerakli roldi o`ynaydi. Bu juda muhim topshiriq uning vazifasi mos keladigan ishchilarni to`g`ri ishga qo`yish va ishchi sonlarini to`g`irab ularni aniq vaqtda ishga qo`yish, shu kabi vazifalarni o`z zimmasiga oladi. Bu bo`limda biz, boshqaruvchilar qilishi kerak bo`lgan jarayonlarni ko`rib chiqamiz, bundan tashqari biz hozirgi kunda boshqaruvchilarga uchrayotgan kadrlar bilan ishlash boshqarmasiga oid bir qancha muommolarni ko`rib chiqamiz. Rahbarlarga eng katta qiyinchilik bu ularning kompaniyasida yuqori darajadagi kadrlar borligiga ishonch hosil qilishdir. Qobiliyatli va o`z ishini yaxshi biladigan ishchi xodimlarni olish va ularni ishda saqlab qolish bu har bir tashkilot uchun mushkuldir, garchi tashkilotlar biznesini yaqin orada boshlagan yoki bir necha yillardan beri ishlab kelayotgan bo`lsalar ham. Agarda tashkilotlar kadrlar bilan ishlash majburiyatlarini o`ziga jiddiy qabul qilmasalar bu ularning ishiga juda salbiy

ta`sir ko`rsatadi. Shu sababli har bir rahbarning ishida bo`lgan bir qismi bu kadrlar bilan ishlashga e`tibor qaratishdir. Menejerlarning hammasi ham kadrlar bilan ishlashda har xil faoliyatlar yuritishadi masalan, ishga kirmoqchi bo`lgan odamlar bilan suhbatlar o`tkazish, yangi ishchi hodimlarni ish bilan alohida tanishtirib chiqib ya`ni to`g`ri yo`nalish berish va garchi kadrlar bilan ishlash jarayoni ajralib tursada ishchi xodimlarni ishini to`g`ri baholay olish kabilar.
Kadrlar bilan ishlash 3ta sababga ko`ra muhimdir. Birinchisi, bu raqobat afzalligining eng muhim manbai bo`la oladi. Va bu faqat AQSH firmalarigagina emas balki dunyodagi barcha tashkilotlar uchun to`g`ri narsadir. Human Capital Index ya`ni bu 2000dan ortiq glabal firmalarning atroflicha o`rganishi yoki tahlili. Shunday yakunlanganki, ya`ni kardlar bilan ishlashga yo`naltirilgan odamlar aksiyadorlarning qiymatini oshirish orqali tashkilotga boshlang`ish bir yo`nalish beradi.
Ikkinchidan, kadrlar bilan ishlash (KBI) tashkilot strategiyaliarini muhim qismidan iboratdir. Odamlar orasida raqobatli afzallikka erishish bu, menejerlar ishchi hodimlari haqida fikrlarini o`zgartirish va ish bilan bog`liq bo`lgan narsalarga e`tiborni qaratish shartligini bildiradi.
Ular odamlar bilan ishlashlari shart va odamlar bilan huddi o`zlarini hamkorlaridek kelishishlari kerak, faqatgina narxlarini minimallashtirish yoki oldini olish uchungina emas. Mana shu odamlarga yo`nalish beradigan tashkilotlardir huddi Southwest Airlines va W.L.Gore kabi tashkilotlar qilganidek.
Oxir oqibat, tashkilotlar o`zlarini odamlari bilan kelishish yo`li bilan tashkiotning faoligiga sezilarli ta`siri ko`rina boshladi. Misol qilib aytsak, o`rganib chiqishlarning biridan xabar berilishicha ish tajribalarini oshirish bozor qiymatini 30 foizga oshirilgani ma`lum qildi.

Kadrlar bilan ishlash jarayonlari dastlab tashqi muhitdan ta`sirlandi. U omillar asosan to`gridan to`gri iqtisodga, ishchilarning mehnat birlashmasiga, hukumat huquq va qoidalariga va demografik tendensiyalaga ta`sir qildi.