Mavzu: Xo'jalik subyekti buxgalteriya balansini tuzulishi va ularning tahlili. Reja

Kurs ishining masad va vazifalari. Kurs ishning maqsadi O’zbekiston 
Respublikasi Xo'jalik subyekti buxgalteriya balansini tuzulishi va ularning tahlilini 
atroflicha taxlil qilish, Xo‘jalik yurituvchi subyektning operatsion sikli – bu 

---

3 
materiallarni xarid qilish, ishlab chiqarish va naqd pulga yoki osonlik bilan pulga 
aylantiriladigan moliyaviy aktivlarga sotish o‘rtasidagi o‘rtacha vaqtdir. Uzoq 
muddatli va joriy operatsion aktivlarni tasnif yetish maqsadida ayni shu tarmoq yoki 
faoliyatning shu turi uchun kattaroq davr ancha muvofiqroq hisoblanmasa, bir yil 
oraliq operatsion sikl hisoblanadi. 
Uzoq muddatli (joriy bo‘lmagan) aktivlar – subyekt faoliyatida uzoq muddatli 
asosda foydalaniladigan aktivlar, jumladan subyektning mulki, binolari va 
uskunalari, moddiy aktivlari, taraqqiyot va gudvillga xarajatlar. Investitsiyalash 
maqsadida saqlab turilgan va hisobot kunidan boshlab, 12 oy davomida sotilishi 
mumkin bo‘lmagan aktivlardir. 
Qisqa muddatli (joriy) majburiyatlar – hisobot kunidan boshlab, 12 oy 
davomida hisob-kitob qilinadigan majburiyatlardir. 
Kurs ishining o’rganilish darajasining qiyosiy taxlili. Xo‘jalik yurituvchi 
subyektlar o‘z aktivlaridan mulkni, tovar-moddiy zaxiralardan ishlab chiqarish va 
xizmatlar ko‘rsatilishni boshqarish uchun foydalanadilar. 
Aktivlarda aks yettirilgan bo‘lg‘usi iqtisodiy foyda xo‘jalik yurituvchi subyekt 
tomonidan har xil yo‘llar bilan amalga oshirilishi mumkin. Masalan, aktivdan: 
- tovar-moddiy zaxiralar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatishda alohida yoki 
boshqa aktivlar bilan birgalikda foydalanilishi; 
- boshqa aktivlarga almashtirilishi; 
- majburiyatlarni bajarish uchun foydalanilishi; 
- xo‘jalik yurituvchi subyektning yegalari o‘rtasida taqsimlanishi mumkin. 
Kurs ishining maqsadi va vazifalari: Xo‘jalik yurituvchi subyektning 
boshqa yuridik va jismoniy shaxslar oldidagi joriy va uzoq muddatli mas’uliyatli 
yekanligi majburiyatlarning asosiy tavsifidir. 
Majburiyatlar‚ shuningdek, ustavning yoki shartnomaning talablari oqibati sifatida 
yuzaga kelishi mumkin. Masalan, olingan tovar-moddiy zaxiralar va xizmatlar 
uchun to‘lanadigan summalar.
Majburiyatlar oldin tadbirkorlik ishi jarayonida, yaxshi munosabatlarni saqlab 
turish yoki xolisona tarzda ish ko‘rishda ham yuzaga keladi. Masalan, agar xo‘jalik 

---

4 
yurituvchi subyekt kafolat muddati tugaganidan so‘ng o‘z mahsulotidagi 
kamchiliklarni tuzatish to‘g‘risida qaror qabul qilsa, shu bo‘yicha qilingan xarajatlar 
ham majburiyatlar deb hisoblanadi. 
Hozirgi majburiyatlar bilan kelgusi majburiyatlar o‘rtasida chegara bo‘lishi 
kerak. Xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbarining kelgusida aktivlarni sotib olish 
haqida qabul qilgan qarori majburiyatlar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lmaydi. 
Majburiyatlar odatda aktiv olinganda yoki xo‘jalik yurituvchi subyekt aktivni sotib 
olishi to‘g‘risida bitimga kirishgandagina paydo bo‘ladi.