Mavzu: Xorijda va O’zbekistondagi aholi daromadi va iste’mol savati

Minimal iste'mol savatchasi

• Amalda, minimal iste'mol savatchasi sifatida kunlik minimal qiymatini belgilashdan iborat me'yoriy usul qo‘llaniladi. Har bir davlat eng kam iste'mol savatini yaratishning o‘ziga xos xususiyatlariga ega.
• Misol uchun, Bolgariyada bunday savatchalarning oltitasi taklif qilingan bo‘lib, bu ularning xususiyatlariga ko‘ra, oilalarning tarkibi bo‘yicha bir qator birikmalarni beradi. Savatning oziq-ovqat qismi ishlaydiganlar, nafaqadagilar va bolalar uchun gradatsiyani o‘z ichiga olib, qo‘shimcha ravishda 149ta oziq-ovqat mahsuloti bor.
• Turli mamlakatlarda, masalan, Litva, Belarus va Estoniyadagi kabi ijtimoiy yoki masalan, Rossiyada yoki Qozog‘istonda kabi fiziologik iste'mol minimumlari qo‘llaniladi.

Iste’mol minimumi

• Litvada iste'mol minimumi oilaning 4 nafar a'zosining ehtiyojlari asosida aniqlanadi. Ya'ni, 14 yosh atrofidagi o‘g‘il, 6-8 yoshlardagi qiz va ota-ona. Boshqa oilalar uchun maxsus koeffitsiyentlar qo‘llanadi. Tovarlarning oziq-ovqat ulushi 50dan ortiq tovarni o‘z ichiga oladi va iste'mol minimumi byudjyetining 45-50 foizini tashkil etadi.
• Iste'mol minimumini shakllantirishning yana bir usuli mavjud bo‘lib, u nisbiy usul deb ataladi. Nisbiy usul yoki o‘rtacha daromadni hisoblash usuli asosan rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda qo‘llanadi. O‘rtacha daromad deganda shunday daromadni tushunish lozimki, unda aholining yarmi belgilangan ustundan yuqori va yarmi kamroq daromadga ega bo‘ladi. Xuddi shunday AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniyada iste'mol minimumi miqdori o‘rtacha daromadning 40 foizini, Finlyandiya, Italiya, Gretsiya, Ispaniyada – 50 foizni, Portugaliya va Irlandiyada – 60 foizni tashkil etadi.

Iste'mol minimumi hajmini hisoblashda quyidagi omillar hisobga olinadi:

• Iqtisodiy, jumladan, iqtisodiy rivojlanish talablari: bozor iqtisodiyotining tashkiliy-huquqiy asoslarini shakllantirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni shakllantirish, mehnat munosabatlarini demokratlashtirish, byudjyet daromadlarini to‘ldirish bo‘yicha chora-tadbirlar;
• Huquqiy: mehnat qilish huquqi, shaxsning mustaqil ravishda hayot kechirish uchun ishga layoqatliligi tushuniladigan «Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risida»gi Xalqaro Paktga muvofiq, hamma e'tirof etgan inson huquqlariga rioya qilish;
• Ijtimoiy: maoshning umumiy darajasi, ish haqi va mahsuldorlik o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni o‘rnatish, ish haqi va mehnat nafaqalari minimal davlat kafolatlarini oshirish orqali iste'mol minimum darajasiga bosqichma-bosqich erishish.