Mavzu: XVII asr musiqa madaniyati Nemis opera san’ati. Reja

XVII asr cholg’u musiqasi. Ijodning mustaqil sohasi bo‘lgan cholg‘u musiqasi o‘z o'rnini birdaniga topa olmadi. Uzoq vaqt qo‘shiqqajo‘rlik qildi. XVII asrda musiqa bilan shug‘ullanishdagi turli shakllar - turmush va konsert ijrochiligining jadal rivojlanishi tufayli sezilarli darajada burilish yuz berdi. Bu jarayonni polifonik va gamofonik musiqaning parallel rivojlanishi sifatida tasavvur qilish mumkin.Polifoniya (ko‘p ovozli ma’nosini anglatadi) - bir nechta bir xil ahamiyatga ega bo‘lgan tovush yo‘nalishining uyg‘unlashuvi. Shu bilan polifoniya monodiyadan - bir ovozlikdan farq qiladi, mono- diyada kuy bir yoki bir necha ovoz unison bo‘lib ijro etiladi. Ko‘p ovozli uslubning asosiy ko‘rinishlari - gomofonik va polifonik uslublaridir. Gomofonik uslubda barcha ovozlar ustidan bittasi, asosiysi ustunlik qiladi, u kuy ni boshqaradi, boshqalari bo‘ysunuvchi ahamiyatga ega.Polifonik musiqada bosh va bo‘ysunuvchi, melodik va jo ‘r boMuvchi ovozlar yo‘q, ularning har biri mustaqil ahamiyatga va o‘zining rivojlanish yoiialishiga ega. XIV-XV asrlarda polifoniya yuksak san’at darajasiga ko‘tariidi. 0 ‘sha davrning o ‘zida ko‘p XVI - XVIII asrga kelib Yevropa shaharlari raqslari nihoyrang-barangligi bilan farq qiladi. Ulaming qatorida vazmin, sokin harakatli (pavana, allemanda, sarabanda, chakona), o‘rta-tez, sirpanuvchi (kuranta, menuet), turli sakramlar, tez-irg‘ishli (galyarda, burre, gavot, jiga) raqslari o‘rin oigan. Raqslaming deyarli har biri xalq ichidan chiqqan bo‘lib, shahar shart-sharoitida birmuncha o‘zgarib, o‘zini xalqchil negizlaridan uzoqlashib borgan. Aristokratlaming ulug‘vor kuchini ko'rsatish maqsadini ko‘zlagan va saroy marosimlarining asosiy qismiga aylangan bu raqslar jonli va xalqchil soddalik belgilaridan yiroqlashib, dabdabali ko‘rinishga ega boidi.
Xususan, yirik aristokratlar saroyida xizmat qilgan kompozitorlar ijodida yangi raqslami yaratish jarayoni muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, knyazlaming tantanavor chiqishlari, kelinlami cherkovga kuzatish, ruhoniylami diniy chiqishlari kabi hodisalar g‘ururli “pavana” yoki “paduana” raqslari jo‘rligida o‘tgan. Bu raqslar bilan, shuningdek, saroy ballari va maskaradlari ochilar edi.Tahmin qilishlaricha, pavana so‘zi lotinchadan “pavo”, ya’ni tovus degan ma’noni bildirgan, chunki raqqoslar o‘zining “boy XVÍI astda saroy ahlining va byurgerlarning maishiy hayotidi ular muhabbatini qozongan raqs menuet boidi. 0 ‘tmishda fransuz xalq davra raqsi boigan menuet, saroy sharoitida o‘z ko‘rinishini o‘zgartirib - dabdabali, boittirilgan (egilishlar, reveranslar va o'tirib-turishlar) bal raqsiga aylandi desak, mubolag‘a boimaydi.
XVIII asrda esa bu raqs yuqori tabaqali jamoa qatlamini xarak- terlovchi musiqiy mavqeyiga ega boidi. Jumladan, Motsartni “Figa- roni uylanishi” nomli operasida bosh qahramon Figaro kekkaygan amaldor Almavivani “bumini ishqab qo‘yish” maqsadida menuet ritmdagi kavatinasini kuylaydi.XVIII asming boshida menuet Rossiya davlatida Pyotuyushtirgan assambleyalarda ijro etilgan.Bu raqs turiga XVII-XVIII asming ko‘plab kompozitorlari ¡ murojaat qildi. Masalan: Jan-Batista Lyulli menuetni o‘z opera-balet spektakllariga; Bax va Gendel - cholg'u syuitalariga kiritadi. XVIII asrning ikkinchi yarmida bu janr sonata, simfoniya va kvartetlarga sonata-simfonik turkumining bir qismi sifatida kiritiladi.
Tezkor, sho‘x, sakrashlar bilan ijro etilgan raqslar XVII-XVIII asrlarda ochiq havoda o‘tkazilgan turli tantanavor bayramlaming (dehqon, ustalar va boy boimagan shahar aholisi qatnashgan) asosiy qismini tashkil qilgan. 0 ‘sha davrda talpinuvchi jiga, burre, gavot juda mashhur boigan.Burre - Fransiya qishlogi Ovem o‘rmonchilarining qadimgi raqsi boiib, “yog‘ochlaming bir vog‘i” degan ma’noni anglatadi. Raqs tushganlar har bir uchinchi taktdan so‘ng, oyoqlari bilan qattiq to‘pillatib, keskin sakrab harakat qilishgan. XVII asrda katta o‘zga- rishlar bilan bu raqs saroy va Lyullini opera-balet raqslari qatoridan o‘rin oldi. Lyulli davrida yana bir tez, sho‘x fransuzcha raqs - to‘rt xissali (takt oldi ikki xissali) boigan gavot ham keng tarqaldi.

Adabiyotlar
1. Лобанова M. Западно-европейское музыкальное барокко .-M., 1994.
2. История зарубежной музыки. Выпуск 1-6. - М., - СПб., 1986,2001.
3. Музыкальная энциклопедия. Выпуск 1-6, -М.: Музыка, 1974,2003.
4. Mirhaydarova Z. Jahon xalqlari musiqa san’atining rivojlanish jarayoni. - Т., 2008.

5. Trigulova A. Xorijiy musiqa adabiyoti (o‘quv qo’llanma). -T „ 2009.