Yarovizatsiya - bu mo'tadil iqlimdagi mavsumiy o'zgarishlarga moslashish natijasida yuzaga keladigan o'simliklarning sovutishga fiziologik reaktsiyasi.
YAROVIZATSIYA- VERNALIZATSIYA
Yarovizatsiya (vernalizatsiya) – bu o’simliklarni ekishdan oldin ularni sifatli navlarini tanlash va ularni tashqi muhitning noqulay ta’siriga qarshi kurashish uchun dastlabki ishlov berishdir. Masalan:
-Urug’larni nimjon va nozik urug’lardan tozalab tashlab, ozuqa moddalarga boy bo’lgan baquvvat urug’lar ajratib olinadi.
-Bu urug’lar ma’lum bir tinim davrini o’tgan bo’lishi shart.
-Urug’lar turli zamburug’lar va kasallik keltiruvchi mikroorganizmlarga qarshi kimyoviy ishlov beriladi ya’ni dorilanadi.
-Yarovizatsiya bosqichidan o’tgan urug’lar yer yuziga tez va sifatli unib chiqadi.
2.1 Yarovizatsiya jarayoniga harorat ta’siri
Gullash va urug'larning shakllanishi uchun bu o'simliklar past musbat haroratga (o'simliklarning turiga va turiga qarab 2-10 ° C) ta'sir qilishi kerak. Yarovizatsiya ba'zi ikki yillik va ko'p yillik o'simliklarga xosdir, xususan, donli (javdar, bug'doy va boshqalar), ildiz ekinlari (lavlagi, sabzi), shuningdek mevali daraxtlar (masalan, olma daraxtlari). Har xil turdagi o'simliklar gullarning boshlanishiga tayyorgarlik ko'rish uchun turli xil past harorat oralig'iga muhtoj. O'rtacha bu diapazon +1…+7 °C oralig'ida. Biroq, ba'zi donli ekinlar uchun diapazon manfiy haroratgacha (0…−6°C) gacha cho'ziladi. Issiqroq yashash joylaridan o'simliklar uchun yuqori harorat talab qilinadi: + 10 ... + 13 ° C o'simliklarning past haroratga ta'siri, agar u uzoq davom etsa, ta'sir qiladi. Har xil turdagi o'simliklar uchun sovutish davri ham har xil. Ko'pgina o'simliklar uchun bu bir oydan uch oygacha. Biroq, bunday turdagi o'simliklar mavjud (selderey, xrizantema, levkoy), ular uchun 1-2 kun sovutish yetarli.
2.2 Yarovizatsiyaning molekulyar mexanizmlari
Yarovizatsiyaning aniq mexanizmi hali to'liq ma'lum bo'lmagan bo'lsa-da, u Arabidopsis (A. thaliana) o'simligida eng yaxshi o'rganilgan. Arabidopsisdagi apikal meristemaning yarovizatsiyasi unga gul hosil qilish qobiliyatini yo’qotishiga imkon beradi. Bu qobiliyat 300 kun davom etadi va o'simlikni yuqori haroratga joylashtirish orqali to’xtatib qo'yish mumkin. Umuman olganda, Arabidopsisda gullash FLC (Flowering Locus C) oqsilining yuqori miqdori bilan aniqlanadi. Yarovizatsiya paytida FLC darajasi qisman boshqa protein VIN3 (Vernalization Insensitive 3) ta'siri tufayli pasayadi. VIN3 o'simlikda faqat past haroratga o’tgandan keyin paydo bo'ladi va o'simlik issiqroq sharoitga qaytgandan keyin asta-sekin yo'qoladi. VIN3 yo'qolganidan so'ng, VRN1 (Yarovizatsiya1) va VRN2 (Yarovizatsiya 2) oqsillari FLCning past darajasini saqlab turadi.
Yarovizatsiya mexanizmlari turli o'simliklarda farqlanadi. Misol uchun, kuzgi bug'doyda yarovizatsiya jarayonlari evolyutsion jihatdan Arabidopsis genlari bilan bog'liq bo'lmagan genlar tomonidan boshqariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
