Mavzu. Yuridik faoliyatda psixik jarayonlarining o'rni va individual xususiyatlar

tashqi q o ‘zgkovchi shartli refleksda kuchli tormozlanishni vujudga keltirsa; 3) shaxs kuchsiz q o ‘zg‘ovchilarga kuchli qo(zg‘ovchilar singari shiddat bilan reaksiya qaytarsa;

4. 
   odam kuchsiz q o ‘zg‘alish jarayoni bilan uyg‘unlashgan xususiyatlarni aniqlasa; 5) insonda kuchli emotsional q o ‘zg‘alishi hamda diqqatning chalgMshi yuzaga keladi. Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, LP. Pavlov ta'limotida temperamentning psixologik ta'siri nerv sistemasining barcha xususiyatlari bilan aloqadorligi yoki uning tipiga tegishli ekanligi tushuntiriladi. Shu bois temperamentning u yoki bu xususiyati nerv sistemasining birorta xislati bilan emas, balki xususiyatlarning turkumlari bilan aloqaga kirishadi. Buning ta'sirida, nerv sistemasi xususiyatlarining miqdoriy munosabatlarida temperament xususiyatlari ham sifat o ‘zgarishini yasaydi.
   

Yigirman ch i asrning 6 0—7 0 -y illa r id a ushbu soha b o ‘y icha o lib borilgan tadqiqotlarning ko'rsatishicha, temperamentning psixologik tavsifi bilan I.P. Pavlovning tiplari o ‘rtasida o kxshashlik aloqalari mavjudligiga hech qanday shubha y o ‘qdir. Temperamentga taalluqli nerv sistemasining tiplari ham insonga, ham hayvonlarga tegishli
b o ‘lib, ular umumiy tiplar deb nomlanadi. Binobarin, temp eramentnin g fiziologik aso si—bu nerv sistemasining umumiy tiplaridir. Biroq, 1. P. Pavlovning tiplari bu nerv sistemasi xususiyatlarining tanho tipik birikmasi emasdir, chunk! keyinchalik bu borada yangi birikmaiar topiladi. Lekin ajratilgan tiplarning barchasi bir tekis ahamiyatga molik emasligi tufayli ularning eng asosiylari kuchli va kuchsiz tiplardan tashkil topadi.

7. 
   'Temperament nazariyalari, shaxs va temperament.
   
8. 
   Xarakter-
   

Hayot kechirib, faoliyat ko‘rsatayotgan har qanday shaxs o ‘ziga xos individual psixologik xususiyatlari bilan boshqalardan ajralib turadi, bular uning xarakter xislatlarida o ‘z ifodasini topadi. Xarakter tushunchasi yunoncha so‘z bo'lib, „Charakter“ bositgan tamg‘a yoki qiyofa, xisiat, degan ma'noni anglatsa-da, lekin u psixologiyada torroq mazmunda qoMIaniladi. Shu bois insonning barcha individual xususiyatlarini xarakter xislati tarkibiga kiritib bolmaydi, chunonchi, aqlning tiyrakligi, topqirligi, xotiraning barqarorligi, ko‘rishning o ‘tkirligi, idrokning tanlovchanligi singan individual-psixologik xususiyatlar bunga yorqin misoldir. Psixologiya fanida xarakterga turlicha ta'rif berilishiga qaramay, uning asosiy belgilari mohiyatan o'zaro muvofiq tushadi. Masalan, shaxs xulqining tipik usullari bilan bog‘liq XARAKTER faoliyat, muomala va nuinosabatda namoyon bo‘luvchi va mu ja ssam la sh uv ch i barqaror individual xususiyatlari majmuasi xarakter deyiladi. Shaxsning tabiatga, jamiyatga, o ‘ziga, turli-tuman ashyolarga munosabati uning asosiy va muhim belgisi hisoblanadi. Odatda, shaxsning munosabatlari xarakter xislatlarining individual o'ziga xos xususiyatlarini ikki xil yo'sinda aniqlash imkoniyati bor.

1. 
   Shaxs xarakterining xususiyati ro‘yobga chiqadigan
   

har qanday vaziyat, sharoit, holat, muhit hissiy kechinmalarning o ‘ziga xos xislati uning munosabatlariga bogiiq.
Misol uchun, ishlab chiqarishga yaqinda kelgan A.B. ning xarakter xislati mana bunday ro‘yobga chiqadi: korxona, jamoada o ‘zini noxush sezadi, ma'yus, tortinchoq, rahbar va hamkasblaridan ch o ‘chiydi, xonadonida (mahallada) va tengdoshlari davrasida ko‘tarinki ruhda, kayfiyati a 'lo, ular bilan munosabati iliq, vaqtichog*, o ‘zini erkin his qiladi va atrofdagilarga yaqin tutadi. Ushbu hodisani to ‘g lri baholash uchun A .B .n in g xarakter xislatlarini aniqlash va uning namoyon qilgan harakatlari, qiliqlarini tasvirlash bilan cheklanib qolmay, balki bir nechta holatdagi hissiy kechinmalari hamda voqelikni puxta tahlil qilib ko'rish lozim.

2. 
   Har qanday favquloddagi va tipik holatdagi harakatning sifatlari hamda individual o'ziga xos usullari shaxsning munosabatlariga b o g liq d ir . Jumladan, yuqorida keltirilgan misolda A.B. ning xarakteri uning o'zini ishxonada hamda mahallada tutishida o ‘z ifodasini topadi. Shu
   

bilan birga, xarakterning xislati hisoblanmish mehnatsevarlik: a) mehnat insonga rohat tuyg‘usi keltirishida, ishsizlikdan afsus chekishida; b) atrof-muhitdagi narsalarga diqqatini chalg‘itmay, vaqtni behuda sarflamay, vujudi bilan vijdonan mehnat qilishida ro'yobga chiqadi.

3. 
   Shaxs harakatlarining sifati va ularning oqilona usullari nafaqat uning munosabatlariga aloqador, balki insonning irodasi, h issiy o ti, diqqati, aqliy sifatlariga yoki psixik jarayonlarning individual xususiyatlariga ham bogliqdir. Chunonchi, insonning kolzga tashlanadigan tirishqoqligi, puxtaligi faqat mehnatga ijobiy munosabatida aks etmay, balki boshqa omillarga ham: a) diqqatini bir yerga to'play olishiga; b) harakatlarining aniqligi. maqsadga yo'nalganligiga; d) irodaviy zo ‘r berishiga, e) q ollan a y o tg an usullarning mahsuldorligiga, f) aqlining tiyrakligiga b o g iiq boladi. Xarakterning aqliy, hissiy, irodaviy xislatlariga ajratishni harakat usuilaridan hamda xilma-xil ruhiy jarayonlarning ustuvorlik qiluvchi ta'siridan kelib chiqqan holda ham amalga oshirish mumkin.
   

Xarakter xislatlari shaxsni muayyan faoliyatga undovchi omil sifatida maydonga chiqishi mumkin. Ma'lumki, aksariyat xarakter xislatlari shaxsning xatti-harakatlari muvaffaqiyatini belgilovchi turtki va faol mayllar b o ‘lib hisoblanadi. Odatda, shaxslar o ‘zaro o'xshash sharoitlarda bir xil motiv va munosabatlarga asoslanib aniq maqsadga intilib, maqsadga erishishga mutanosib harakat usullarga moyillikni namoyon etadilar. Moyilliklar ncgizida xarakter xislatlarining undovchanlik kuchi vujudga keladi va uning ta'siri tufayli inson tabiiy sharoitga zid maqsadga nomuvofiq harakat usuilaridan foydalanadi.
Shaxs gohida o ‘z xarakter xislatidan afsuslanadi, chunki ba'zi harakatlarni amalga oshirishning uddasidan chiqmaydi. Xorijiy psixologlarning tasdiqlashicha, ayrim insonlar faoliyatlarida muvafTaqiyatsizlikdan xavfsirash o krniga ular o ‘z yutuqlaridan 0‘zlarini yo'qotib q o ‘yadi!ar. Muvaffaqiyatsizlik ular uchun go ‘yo halokatli hodisa emasdek, shuning uchun ,,tavakkalchilikk‘ka qo‘1 urishda davorn etaveradilar. Boshqa toifadagi odamlar esa muvafTaqiyatsizlikdan ch o ‘chiydilar, o ‘ta ehtiyotkor bo‘ladilar, qiyinchilikning oldini olishga harakat qilib, moljaldagi ishga o ‘ylab qoM urishni lozim ko‘radilar.
Maqsadga nomuvofiq, lekin shaxs uchun o ‘ziga xos harakat usullarini tanlashga moyillik, kuchli irodaviy zo ‘r berish sharoitida, jiddiylik vaziyatlarida yorqin aks etadi. Inson uchun o'ziga xos harakat usuli favquloddagi sharoitda maqsadga muvoflq kelsa, u holda bir xil y o ‘sindagi usullardan fo yd a lan ish g a qaraganda, k o ‘p k u ch-q u v v a t, qat'iylik, ishchanlikni namoyish qilishni m a 'qul topadi. Mabodo xarakter xislatlari obyektiv sharoit talabiga qarshi harakat qilishga undasa, uning xislatlari o'ziga pand beradi. www.ziyouz.com kutubxonasi
Xarakter xislatlari sharoit, vaziyat talablariga niuvofiq tushsa, u holda ular ijobiy natija keltiradi, bunda shaxs ijobiy faoliyat ko‘rsatadi va butun kuch-quwatini jamlab harakat qiladi. Shunday qilib, xarakter xislatlari shaxsni muayyan y o ‘sinda intilishiga, ba'zida sharoitga zid harakat qilishga undasa-da, ular murakkab vaziyatlarda ham yorqin aks etadi, ya 'ni haqqoniylik, dadillik, to ‘g ‘rilik shaxsni noxush kechinmalarga olib kelishiga qaramay, uni davralarda haqiqatni tik aytishga undaydi, sobitqadamlikni shakllantirishga xizmat qiladi.