Mavzu. Yuridik faoliyatda psixik jarayonlarining o'rni va individual xususiyatlar

qo‘zg‘alish jarayoni va tormozlanish jarayonining kuchi;

q o ‘zg‘alish kuchi bilan tormozlanish kuchi o ‘rtasidagi muvozanatlik darajasi (nerv sistemasining muvozanatlashgani);

q o ‘z g ‘alishning tormozlanishi bilan almashinish tezligi (nerv jarayonlarining harakatchanligi). Uning ko‘rsatishicha, har bir hayvonning temperamenti ham mazkur xususiyatlarning u yoki bunisigagina aloqador b o ‘lmay, balki ularning majmuiy tarzga, qonuniy birlashuviga bogMiqdir. I. P. Pavlov shartli reflektor faoliyatining individual xususiyatlari bilan tcmperamentga aloqador nerv sistemasi xususiyatlarining o kzaro q o ‘shiluvini nerv sistemasining tipi deb nomlaydi va uni to ‘rtta tipga ajratadi: a) kuchli, muvozanatli, epchil; b) kuchli, muvozanatsiz, epchil; d) kuchli, muvozanatli, sust; e ) kuchsiz tip. www.ziyouz.com kutubxonasi Yirik rus psixologlaridan B.M. Teplov (1896—1965) va uning shogirdlari hamda maslakdoshlari i.P. Pavlovning tadqiqotlarini davom ettirib. inson nerv jarayonlari xususiyatlarining o ‘ziga xos tomoniarini ochishga muvaffaq bo'ldilar. Ular nerv-fiziologik jarayonlarning nozik qirralarini o ‘rganishda maxsus moslamalar yordami bilan o lzgarishlarni qayd qilish hamda olingan natijalarni matematikstatistik metodlar orqali hisoblash ishHarini olib boradi.

B.M.Teplov ilm iy maktabi namoyandalarining ma'lumotlariga qaraganda, insonda hosil qilinadigan shartli reflekslarning b a 'zi bir individual xususiyatlari o'zaro uyg'unlikka egadir. Ularning ta'biricha, o ‘zaro bog‘liq individual xususiyatlar tizimi ncrv sislemasining muayyan xususiyati bilan tavsiflanadi. Jumladan, o ‘zaro boglangan xususiyatlar, birinchidan, shartli q o ‘z g ‘ovchi mustahkamlanishi davom etishidan qat'i nazar, shartli reflekslar so'nishi darajasiga, ikkinchidan, q o lzg‘ovchilarning kuchli yoki kuehsizligi bilan shartli reaksiyaning hajmi orasidagi tafovutlarga, uchinchidan, asosiv q o ‘zg‘aluvchi sezgirligiga begona q o ‘z g ko v ch in i ijobiy (sa lb iy ) ta 'sir 0‘tkazish darajasiga, to ‘rtinchidan, boshqa ko'rinishdagi yoki kuchlanishdagi q o kz g ‘alish jarayonlarining kuchiga bog‘liqdir. Ma'lumotlarning tahliliga ko'ra, tormozlanishning kuchi bilan nerv jarayonlarining muvozanatlashuviga taalluqli shartli r e flek to r faoliyatining individual xususiyatlari
turkumlari shunga o ‘xshash usul yordami bilan kashf qilingan. Shuningdek, B.M. Teplov ilmiy maktabining namoyandalari tomonidan ijobiy va tormozlovchi shartli reflekslarning hosil b oklish tezligini tavsiflovchi individual xususiyatlari turkumi ham tahlil qilib berilgandir. Ushbu individual xususiyatlar mohiyatida ifodalanuvchi nerv sistemasining notanish xususiyati dinamiklik deb atalib tavsiflangan. Bundan tashqari, ular shartli reflektor faoliyatining bir guruh individual xususiyatlari q o vzg‘alish jarayoni to ‘x talishining tezligi mahsuli sifatida taxmin qilingan xususiyatni (yangi xislatni) labillik, ya'ni (lotincha— ladia/is— beqarorlik) deb atay boshlaganlar. Shuning bilan birga, nerv sistemasining boshqa xususiyatlari mavjudligi to ‘g ‘risida ilmiy taxminlar ilgari surilgan, chunonclii: senzitivlik, reaktivlik va hokazo.
B.M. Teplov ilmiy maktabida I.P. Pavlov tadqiqotlarida aniqlangan nerv sistemasining xususiyatlari to'g'risidagi nazariya va taxminlar muayyan darajada kengaytirilgan hamda temperametning tub mohiyatini tushuntirishga qulay imkoniyatlar yaratilgan. Lekin shunday chuqur izlanishlar olib borilishiga qaramay, psixologlar tomonidan kashf qilingan xususiyatlarning kimyoviy va fizikaviy mohiyati hanuzgacha noma'lumligicha qolmoqda.
Shu bois, nerv sistemasining xususiyati to ‘g ‘risidagi ilmiy mushohadalar faqat shartli reflektor faoliyati bilan o ‘zaro b o g liq individual xususiyatlar turkumiga taalluqli umumiy sabablar bo'yicha talqin qilishni ifodalaydi, xolos. Nerv sistemasi xususiyatlari bilan temperamentning bog'liqligi, aksariyat hollarda, mana bunday omillarning mohiyatida aks etishi mumkin. Jumladan, negizida nerv sistemasining faraz qilingan fiziologik xususiyati yotgan shartli reflektor faoliyatining o lzaro b og'liq individual xususiyatlarining muayyan turkumi shaxsda qanchalik ko'p m u jassamlash sa, tem p e r am en tn in g u ng a m utanosib xususiyati ham xuddi shu daraja namoyon b o lad i yoki aksincha, shuncha kam ifodalanishi kuzatiladi: 1) insonda shartli refleks shakllangan bo*lsa-da, lekin u tez so‘na boshlasa;

2.