Мавзулар бўйича матн аннотацияси ва охирги янгиликлар

13-расм. Фан, таълим ва ишлаб чиқариш ўртасидаги ўзаро алоқадорлик


10.3. Ўзбекистоннинг жаҳон бозоридаги фан сиғими юқори маҳсулотлардаги роли ва ўрни
Бугунги кунда жамият шу даражада тараққий этиб кетдики, унда ўз ўрнига эга бўлишни истаган ҳар қандай мамлакат ёки компания рақобатга киришмоғи шарт бўлиб қолди. Ривожланган мамлакатларда ёҳуд дунё саҳнида айнан мана шундай рақобатбардош компанияларгина ўз ҳаётлари давомийлигини сақлаб қолиши мумкин. Шундай компаниялар ҳам борки, улар инсоният тамаддунидан 20-30 йил илгари юришади.
Замонавий инновацион муҳит ҳолати айрим объектив сабабларга кўра қисқа муддат ичида маҳаллий бизнеснинг инновацион даражаси юқори бўлишига имкон бера олмайди ва шу сабабдан унинг ривожланиши давлатнинг кўплаб йўналишлари бўйича куч сарфлашини талаб қилади. Бунда қуйидаги муаммоларга эътибор қаратиш зарур:
- бизнеснинг илмий-техник ахборотларга эга бўлиши учун транзакция харажатлари жуда катта;
- янги технологияларнинг қиймат ва бозор рисклари корхоналар, айниқса, кичик корхоналар учун жуда катта;
- инновацион лойиҳаларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш учун ўз ресурсларини таклиф этувчи молиявий ва инвестицион институтларнинг кенг камровли ва диверсификацияланган бозори мавжуд эмас;
- хусусий сектордаги кўплаб корхоналарда инновацион бошқарув қарорлари тизими шакллантирилмаган;
- фанни ишлаб чиқариш билан боғлаб туриши мумкин бўлган инновацион воситачилар институти ривожланган тармоғи яратилмаган;
- рақобатли муҳит маҳаллий корхоналарни инновацияларни жалб қилишга етарли даражада рағбатлантирмайди;
- иқтисодий ривожланишнинг ҳозирги босқичида бизнес технологияларининг асосий массасида бизнесни ташкил қилишнинг маблағларни намунавий товарлар ишлаб чиқариш ёки улар билан савдо қилишга киритишни назарда тутувчи анъанавий ёндашувлар устунлик қилади.
Жамият ва табиат ривожланиши қонуниятларини яхлит ҳолда, тизимлар ранг баранглигида англаш олдиндан кўра билиш учун зарур асос ва замин ҳисобланади. Исталган бир фаннинг асосий функцияси шундан иборат. Бироқ бу ҳар қандай йирик хўжалик, ижтимоий ва экологик қарорлар қабул қилишда ҳам амалий зарурат ҳисобланади.
Бошланич холатни баҳолаш ва ундан фойдаланишда икки нарсани инобатга олиш зарур. Биринчидан, табиий қонунлардан фарқли ўлароқ ижтимоий ривожланиш қонуниятлари жамиятнинг ўзидаги туб ўзгаришлар билан биргаликда ўзгариши мумкин. Индустриал жамиятдан постиндустриал жамиятга ўтиш булардан кейингисига хос бўлган конуниятлар тизимини янгидан ўрганиб чикиш зарурлигини кўрсатади.
Иккинчидан, ижтимоий конун ва конуниятлар таркиби бир турда емас, улар иерархик бўлиб, билишнинг турли даражаларини акс еттиради. Статика қонунлари еволюсион ривожланиш даврида нисбатан мувозанатли холатда ижтимоий-иқтисодий тизимлар фаолият кўрсатувчи структура ва шарт-шароитларни акс еттиради. Циклик динамика конуниятлари тизим динамикасидаги нотекисликни, сикллар боскичларининг алмашиш конуниятлари ва тизимлар ривожланиш сиклларининг ўзини, жамиятнинг инновацион янгиланиш жараёнининг тўлқинсимонлигини очиб беради. Бу даврий ўзгараётган воқеликни англашнинг иккинчи боскичидир. Билишнинг олий босқичи - сосиогенетика қонуниятлари бўлиб, унда ижтимоий-иқтисодий тизимлар динамикасида наслийлик, ўзгарувчанлик ва танлов йииндиси (бирикуви) ҳисобланади. Сосиогенетика қонуниитлари тизимнинг инновацион янгиланиши чуқурлиги ва сарҳадларини баҳолашга кўмаклашади.