Мавзулар бўйича матн аннотацияси ва охирги янгиликлар

101 
 
 
 
2-чизма. Агросаноат мажмуаси бозори таркиби 
 
Бозорнинг таркибининг шаклланиши кўплаб омилларга боғлиқ. Жамладан, мулк 
шакли ва хўжалик юритиш усуллари, товар ишлаб чиқарувчилар ва уларни истеъмол 
қилувчилар сони, баҳоларни назорат қилиш даражаси, тармоққа кириш ва чиқишда 
қўйиладиган тўсиқлар, муносабатларнинг ривожланганлик даражаси, давлат сиѐсати 
ва бошқалар бозорнинг таркибига таъсир кўрсатади.
Иқтисодий адабиѐтларда бозорнинг амал қилиш механизмлари, унга 
давлатнинг аралашуви даражасига қараб уч турдаги бозор типи фарқланган. Буларга: 
ривожланмаган бозор; эркин бозор ва тартибга солиниб туриладиган бозорлар 
киради. Ривожланмаган бозор – бу бозорда олди-сотди жараѐнлари кучли 
ривожланмаган, одатда оддий товар айрибошлаш жараѐни юз беради. Бу бозорда 
товарларнинг натурал айрибошланиши (бартер) кўпроқ амалга оширилади. Бу бозор 
тўйинмаган ҳисобланади. Эркин бозор – бу рақобатли бозор ҳисобланади. Бу бозорда 
жуда кўплаб кичик ва катта товар ишлаб чиқарувчилар иштирок этади ва уларнинг 
бирортаси ушбу товар нархини ўзгартиришга сезиларли таъсир эта олмайди. 
Товарлар эркин сотилади. Эркин бозор ўз мазмунига кўра амалиѐтда деярли 
учрамайди. Эркин бозор тушунчаси назарий жиҳатдан мавжуд бўлиб, иқтисодиѐтнинг 
жуда юқори даражада ривожланган даврларда амал қилиши мумикн. Тартибга солиб 
туриладиган бозор – бу бозорнинг фаолиятига ҳуқуқий, иқтисодий ва ташкилий чора-
тадбирлар билан давлат аралашиб (тартибга солиб) туради. Ҳозирда дунѐ 
Агросаноат мажмуаси бозори 
Бозор инфратузилмаси 
Ихтисослашган бозорлар 
Бозор механизмлари 
Товар биржалари 
Улгуржи ва чакана савдо корхоналари 
Аукционлар 
Ярмаркалар 
Воситачи, даллол 
фирмалар 
Реклама агентликлари 
Ахборот хизмати 
Консалтинг хизматлари 
Аудиторлик ташкилотлари 
Қишлоқ хўжалиги 
маҳсулотлари ва хом ашѐси 
бозори 
Ишчи кучи бозори 
Ишлаб чиқариш 
воситалари бозори 
Ер бозори 
Талаб 
Таклиф 
Рақобат 
Нарх 
Аграр 
қонунчилик 

---

102 
мамлакатларида асосан тарибга солиб турадиган бозорлар мавжуд бўлиб, давлатнинг 
бозорга аралашув даражаси турли мамлакатларда турличадир.
Ўзбекистон Республикаси бозор муносабатларига ўтиш жараѐнида ―давлат 
асосий ташаббускор‖ тамойилига амал қилмоқда. Республикада қишлоқ хўжалиги 
маҳсулотлари бозори тез ривожланиб бормоқда. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари хом 
ашѐси ва озиқ – овқат бозорини таркибини қуйидагича ифодалаш мумкин. (3-чизма)