Tashqi ko‘rinishni ifodalovchi so‘zlar– qiyoslanayotgan har ikki tilda ham bu model eng produktiv hisoblanadi. Tashqi ko‘rinishni ifodalash arxisemasi orqali vujudga kelayotgan qo‘shma so‘zlarning kognitiv modeliga quyidagilar kiradi:
1. Rang+tana qismi=tashqi ko‘rinishni ifodalovchi so‘z.
2. Hayvon+tana qismi= tashqi ko‘rinishni ifodalovchi so‘z
3. Shakl+tana qismi=tashqi ko‘rinishni ifodalovchi so‘z
4. Narsa+tana qismi=tashqi ko‘rinishni ifodalovchi so‘z
Yuqoridagi tahlili natijasi bizga shuni beradiki, ingliz va o‘zbek tillarida tashqi ko‘rinishni ifodalovchi so‘z arxisemasidan paydo bo‘layotgan kognitiv modellarning eng ustun komponenti bu tana qismi hisoblanadi.
Ingliz tilida ularning holatini quyidagi sxemada ko‘rshimiz mumkin (qarang: chizma 3.9).
Bunday kognitiv modellar orqali biz quyidagi semalarni ko‘rishimiz mumkin:
Rang
Tana qismi
Hayvon
Shakl
Narsa
Chizma 3.9. Ingliz tilida tashqi ko‘rinishni ifodalashdagi kognitiv modellar
Tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z
Rang Tana qismi
Shakl Hayvon
Tana qismi Tana qismi
Narsa Tana qismi
Hayvon bilan tana qismi konseptlarining umumlashmasidan sheep–forehead – peshana va pug–nosed – burun nomiga oid differensial semalar mavjuddir. Rang va tana qismi konspetlarining birikishi natijasida black eye –ko‘z, white beard soqol kabi farq qiluvchi semalar natijasi yaqqol namoyon bo‘ldi. Shakl va tana qismida round–face – yuz, open–mouth – og’iz, narsa va tana qismi bilan tashqi ko‘rinishni ifodalovchi so‘z umumlashmasidan copper nose–burun, mop–head – bosh nomiga tegishli differensial semalar o‘z aksini topdi.
Ingliz tilida produktiv bo‘lgan bu kognitiv model o‘zbek tilida ham eng produktiv hisoblanadi. Quyidagi sxemada biz o‘zbek tilidagi tashqi ko‘rinishni ifodalovchi arxisemalardan vujudga kelgan differensil semalar tahlilini ko‘rishimiz mumkin (qarang: chizma 3.10):
Bunday kognitiv modellar orqali biz quyidagi komponentlardan yuzaga kelgan differensial semalarni ko‘rishimiz mumkin:
Rang
Tana qism
Hayvon
Shakl
Do'stlaringiz bilan baham: |
