Mavzuning maqsadi

XEMOSINTEZ PROTSESSI 
Xemosintez protsessining tabiatini S. N. Vinogradskiy (1887) 
liklagan. Bu protsessda SO2 va N^O ximiyaviy energiya hisobiga 

---

oksidlanadi. Xemosintez protsessi oltingugurt bakteriyalari, nitrofikatorlar, temir, 
tion va vodorod bakteriyalari tomonidan amalga oshiriladi: 
1) 2NH
3
+ 3O
2
= 2HNO
2
+ 2H
2
O + 658 kJ. 
2) 2HNO
3
+ O
2
= 2HNO
3
+ 180 kJ. 
4FeCO
3
+ 6H
2
O + O
2
= 4Fe(OH)
3
+ 4CO
2
+ 167 kJ ,
2H
2
+ O
2
→ 2H
2
O + 575 kJ. 
Oltingugurt bakteriyalari H
2
S hosil bo‘ladigan suv xavzalarida keng tarsalgan. 
Bular H
2
S →S – H
2
SO
4
gacha oksidlaydi. 
2H
2
S + O
2
= 2H
2
O + S. 
S + 2H
2
O + 3O
2
= 2H
2
SO
4
+ 479 kJ. 
Oltingugurt bakteriyalari tabiatda keng tarqalgai bo‘lib, S ning tabiatda 
aylanib turishida muhim ahamiyatga ega. Bulardan tashqari, hujayrasida 
(bakteriopurpurin) pigment bo‘lgan qirmizi va yashil rangli oltingugurt 
bakteriyalari ham ma’lum. Qirmizi rang bakteriyalar hujayrasida ximiyaviy tarkibi 
jihatidan karotinoidlarga (likopin gruppasiga) yaqin turuvchi bakteriopurpurun va 
havoda oksidlanganda xlorofillga yaqin mahsulot hosil qiluvchi yashil pigment—
bakterioxlorin uchraydi. 
Vannil aniqlashicha, bakteriyalarda boradigan fotosintez protsessi yashil 
o‘simliklarda boradigan fotosintszdan farq qiladi. Agar yashil o‘simliklarda avval 
suv molekulasn fotolizga uchrasa va O
2
suvdan ajralsa, bakteriyalarda suv 
fotolizga uchramaydi va N boshqa moddadan olinadi. Shuning uchun O
2
ajralmaydi. 
Qirmizi rang bakteriyalarda fotosintsz anaerob sharoitda boradi. Bu 
bakteriyalar 2 oilaga: hujayrasida 8 tomchi shaklida to‘planadi va hujayrasida S 
uchramaydi, bular N
2
S ni oksidlay olmaydi va organik moddalar bo‘lgan oziq 
muhitida o‘sa oladi)ga bo‘linadi. Bulardagi fotosintez protsessi xuddi qirmizi rang 
bakteriyalardagiga o‘xshash boradi, faqat O
2
ajralmaydi. Qirmizi rang bakteriyalar 
orasida avtogeterotroflar va avtotroflar ham bor. 
Yashil rang oltingugurt bakteriyalari hujayrasida yashil rangli bakterioveridin 
pigmenti bo‘ladi. Ular N
2
S ni o‘zlashtirib, SO
2
ni kaytaradi, hujayrasida oz 
miqdorda bakterioxlorofill va karotinoidlar uchraydi. Xemosintez protsessida 
organik moddalar ko‘p miqdorda to‘planmaydi, shuning uchun ham xemosintez 
fotosintez protsessi singari keng tarqalmagan, chunki fotosintez protsessida hosil 
bo‘lgan organik moddalar barcha tirik organizmlar uchun oziq manbai hisoblanadi.