Maxobova Dildora Abrorjon qizi “Musobaqa sharoitida yosh futbolchilarning texnik tayyorgarligini o‘rgatish” mavzusida yozilgan bitiruv malakaviy ishi

Umumiy psixologik tayyorlash o‘z ichiga qo‘yidagi vazifalarni oladi:

1. 
   Futbolchi shaxsiga xos zarur xususiyatlarning (ma’naviyati, dunyoqarashi, turli xil qiziqishlari, futbolga bo‘lgan motivatsiyasi, axloqiy va emotsional-irodaviy xarakter xususiyatlari va boshqalar) shakllanishi va takomillashishiga imkoniyat tug‘diradi.
   
2. 
   Psixik jarayonlarni rivojlantirishga yordam beradi. Ularga: sezgi, idrok, ixtisoslashtirilgan idrok turlari, diqqatning shu sport turiga xos xususiyatlari, tafakkur, tezlik, reaksiya, harakat xotirasi, xayol, irodaviy jarayonlar va boshqalar kiradi.
   
3. 
   Musobaqa sharoitiga moslashish.
   

Musobaqaga psixologik tayyorlashning vazifasi sport bellashuvlarida qatnashish uchun sportchida psixik tayyorgarlik holatini yaratadi va uni sport kurashi jarayonida saqlay bilishni ta’minlaydi.
Futbolchilarni musobaqaga psixologik tayyorlash
Musobaqaga psixologik tayyorlash sportchining ushbu musobaqada ishtirok etishini bilish momentidan boshlanadi. Musobaqaga psixologik tayyorgarlikning asosiy vazifasi – bu futbolchida o‘yinga tayyorlik holatini yuzaga keltirish, ushbu holat match jarayonida ham saqlanishi lozim. Tayyorlik holati sportchining psixik holati sifatida quyidagicha ifodalaniladi:
– o‘ziga ishonch;
– oxirigacha kurashishga va g‘oliblikni egallashga intilish;
– emotsional holatning еtarli darajada turg‘unligi;
– o‘z xatti-harakati, kayfiyati va hislarini boshqara olish;
– maqsadga erishish uchun hamma kuchni safarbar qilish qobiliyati.
Futbolchining psixologik tayyorgarligi musobaqa oldi davrida quyidagi bo‘lim yoki tarkibiy qismlardan iborat:

1. 
   Raqiblar va oldinda bo‘ladigan musobaqa shart-sharoitlari haqida kerakli va ishonchli ma’lumotlarni yig‘ish.
   
2. 
   Musobaqa boshlanguncha sportchining imkoniyatlari, mashqlangan holati haqida ma’lumotlarni to‘ldirish, aniqlash, kerak bo‘lsa ularni o‘zgartirish.
   
3. 
   Musobaqada qatnashishdan maqsadni to‘g‘ri aniqlash.
   
4. 
   Musobaqa jarayonini taxminiy programmalash, bo‘lajak musobaqaning shart-sharoitlarini modellashtirish va taktik rejaning yo‘nalishini aniqlash ehtimoli, ya’ni bo‘lajak musobaqa sharoitlariga mos keladigan taxminiy dasturning optimal variantini tanlash.
   
5. 
   Musobaqada uchraydigan har xil darajali qiyinchiliklarga (ayniqsa, to‘satdan vujudga keladigan) to‘qnashishga maxsus tayyorgarlik qilish va ularni еngish uchun maxsus mashqlar bajarish.
   
6. 
   Yuz berishi mumkin bo‘lgan ichki salbiy holatlar va tashqi muxit sharoitlarida o‘z-o‘zini boshqarish usullarini bashorat qilish.
   
7. 
   Musobaqa boshlanguncha nerv-psixik holatni tetik saqlash usullarini tanlash, ishlata bilish va musobaqa vaqtida o‘z-o‘zini tiklay bilish.
   

Musobaqa sharoitini «modellashtirish» – bu musobaqaga dastavval psixologik tayyorlashning muhim vositasidir. O‘yinni modellashtirish uchun murabbiy avval bo‘lajak musobaqa sharoitini sinchiklab tahlil qiladi, ayniqsa, raqiblarni, tashqi muhitni (haroratni, tomoshabinlarning munosabatini, musobaqa o‘tkaziladigan joyni va boshqalar).
Musobaqa oldi davrida futbolchining asabini saqlash uchun, unga shunday kun tartibi belgilash kerakki, u, bir tomondan, sport rejimi talabiga qat’iy rioya qilsin, boshqa tomondan, rejimga qiziqarli, chalg‘itadigan tadbir-larni kiritish kerak. Masalan: jamoaviy sayrlar, kino-komediyalarni ko‘rish, sevimli musiqani eshitish, shahar tashqarisiga chiqish va boshqalar. Bunda o‘yinchilarning individual ishtiyoqi, didini hisobga olish lozim.
Futbolchini psixologik tayyorlashning muhim muam-mosi – unda o‘z emotsional holatini boshqara bilish ko‘nikmasini takomillashtirish. O‘z psixik holatini boshqara olishga o‘rgatishni nafaqat musobaqaga tayyorgar-lik vaqtida, balki yil mobaynidagi mashg‘ulotlar siklida olib borish darkor. Shuning uchun murabbiy har bir mashg‘ulotda ularni tayyorlash uchun o‘z-o‘zini tarbiyalash va boshqarish usullari еngishda katta ahamiyatga ega ekanligini chuqur tushuntirishi kerak va sportchilardan tizimli ravishda ushbu usullarni takomillashtirishni talab etishi zarur.