Maxsus pedagogika

Ilmivlik, tizimlilik va izchillik tamoyillari
Didaktikada bu tamoyilning mohiyati quyidagilar bilan aniqlanadi: 
maktabda o ‘quvchilaiga beriladigan hamma bilimlar zamonaviy fan rivojiga 
muvofiq ravishda, muayyan tizimda va izchillikda har bir fan ichida va imkoni 
boricha ayrim fanlar o'rtasida o‘zaro bog'lanish saqlangan holda beriladi.
Yordamchi maktabning xususiyati shundan iboratki, o‘quvchilar 
maktabda ta’lim olish davrida eng oddiy bilimlar hajmiga ega bo‘ladilar. Biroq 
bilimlaming oddiyligi ulaming ilmiy bo‘lishi shart emas, degan ma’noni 
bildirmaydi. 0 ‘quvchilarda dunyoqarashni to‘g‘ri shakllantirish kerak.
Yordamchi maktab sharoitida tizimlilik va izchillik tamoyilini amalga 
oshirish katta ahamiyatga ega, chunki aqli zaif bolalar normal kamol topib 
borayotgan o‘z tengdoshlaridan tevarak-atrofdagi hayotiy hodisa va narsalar 
ustida kamroq tushuncha va tasawurlar zaxirasiga egalar. Ularda egallangan 
bilimlarni umumlashtirish va tizimga solish qobiliyati birmuncha yomonroq 
rivojlangan. Olingan bilimlar uzuq-yuluq o ‘zlashtirilishi bilan xarakterlanadi. 
Ular egallagan bilimlar bilan yangidan egallanayotgan bilimlar o ‘rtasidagi 
bog‘lanishni aniqlashda ancha qiynaladilar.
0 ‘qituvchi oligofren bolaning bilish faoliyatidagi bu xususiyatni hisobga 
olib, o‘quv materialini tasniflashi va tizimga solishi kerak, o‘quv materialini 
tanlash va undan foydalanish tartibi o ‘qitilayotgan fanning mazmuniga 
muvofiq bo'lishi lozim.
Yordamchi maktabda ilmiylik, tizimlilik va izchillik tamoyilini amalga 
oshirishda muayyan shartlarga amal qilish zarur. Bulaming birinchisi 
o‘quvchilaida tasavvur va tushunchalami vujudga keltirish, ularda maktabgacha 
hosil qilingan noaniq va noto‘g‘ri tasavvur va tushunchalami tuzatish 
hisoblanadi.
Ikkinchi sharti—bilimlarni o‘zlashtirish maktab o‘quvchilarining amaiiy 
faoliyati bilan bog‘langan bo‘lishi kerak.
72

---

Har qanday ilmiy bilimlar bir tekisda tuzilgan tizimni tashkil qiladi. 
Shuning uchun ta ’lim da ilmiylik tamoyili tizimlilik bilan mahkam 
bog‘langan. Yordamchi maktab ham bolalarni o ‘qitish jarayonini ayrim 
fanlardan bilimlar tizimini ularga m a’lum qilish asosida tuzadi. Masalan, 
matematika yoki ona tili, tabiatshunoslikdan o ‘quvchilarga berilayotgan 
bilimlar har bir fan ichida m a’lum darajada eng oddiy tushunchalar 
tizimiga m antiqiy b o g iang an . T a’lim berishda tizimlilik bilim lam i 
o‘zlashtirishda muayyan izchillikni, ilgari o ‘zlashtirilgan material bilan 
o‘zlashtirilayotgan material o ‘rtasidagi bog‘lanishni talab qiladi. Pedagogika 
kursidan m a’lumki, o ‘qituvchi ishida tizimlilik va izchillik quyidagi qoidalar: 
konkretdan abstraktga, oddiydan murakkabga va ma’lumdan nom a’lumga 
tomon borish bilan aniqlanadi.
B ilim lam i o 'z la sh tirish va m alak alar hosil qilishd a u lard an
murakkabroqlarini o ‘zlashtirish uchun ularning asosini tashkil etuvchi 
yanada soddaroq bilimlami egallash talab qilinadi.
Bilimlami bir tekisda orttirish va chuqurlashtirish, nuqsonli bolalarning 
bilish imkoniyatlarini rivojlantirish maqsadida material o ‘quv yillariga 
qat’iy taqsimlanadi. Bunda yangi materialni tushuntirishda o ‘quvchilar 
ko‘rgan, eshitgan, bilganlariga asoslanmoq zarur.
Ikkinchidan, aqli zaif o ‘quvchilarda muayyan tushuncha va malakalami 
to ‘g‘ri tashkil toptirish uchun material va vazifalami shunday tanlash 
lozimki, bu tushuncha, malakalarning hamma asosiy elementlarini oldin 
ishlab chiqish m um kin b o ‘lsin (masalan, harflarni yozishdan oldin 
ulaming elementlari o'rganiladi).