Maxsus pedagogika

Savol va topshiriqlar
1. Huquqiy tarbiya haqida tushuncha bering.
2. «Bolalar huquqlari to‘g‘risida» deb ataluvchi konvensiyada nimalar haqida 
yozilgan?
3. Huquqiy ustuvorlik haqida so'zlab bering.

---

7-BO B. BOLALAR JAM OASINI 0 ‘RGANISH, TASHKIL QILISH
VA TARBIYALASH
Jamoa tushunchasi pedagogikada asosan asrimizning 20-yillaridan 
boshlab atroflicha keng qo'llanila boshlandi. Vaholanki, bu tushuncha 
undan oldin ham tarbiyachilar, psixologlar, tarixchilar, sotsiologlar- 
ning diqqatini tortib kelgan.
Bolalarni jam oada tarbiyalash g ‘oyasi o ‘qituvchi, tarbiyachilar 
tom onidan iliq kutib olindi. Juda ko‘p ilmiy-amaliy kuzatishlar amalga 
oshirildi. Bu tekshirish m a’lumotlarining ko‘rsatishicha, jam oa faqatgina 
bolalarda o ‘rtoqlik, ja m o atc h ilik , ijtim oiy faollikni shakllantirib 
qolmasdan, balki bolalarda atrof-muhitga nisbatan munosabatni belgilab, 
unga ijtimoiy yo‘nalish berar ekan. Jamoada tarbiyalash orqali bolalarning 
asosiy shaxsiy sifatlaridan bo‘lgan xarakter va irodani tarbiyalab borish 
m um kin ekan. Jam oasiz har tom onlam a yetuk shaxsni tarbiyalash 
mumkin emas, deb ta ’kidlashadi mumtoz pedagoglar. Jamoa haqidagi 
nazariya shaxsning rivojlanishidagi umumiy qonuniyatlarni ochib beradi. 
Bolalarning jam oaga birlashishlaridagi m anba yagona maqsadning 
borligidir. Shu maqsadga erishish uchun jam oa asosidagi faoliyat tashkil 
etilad i. M aq sad n in g birligi ja m o a a ’z o la rid a yag o n a, um um iy 
qarashlarning tiklanishiga olib keladi.
Har doim maqsad turg‘unligi muvaffaqiyatlar garovi bo‘la olmaydi. 
Masalan, o'smirlarning qonunbuzar guruhlarini jam oa deya olmaymiz. 
Demak, sistemali aloqa, ayrim umumiy maqsadning b o iish i jam oa 
bo‘lish uchun yetarli emas ekan. Jamoa haqida darslikda quyidagicha 
ta ’rif berilgan: «Ijtimoiy qiymatga ega bolgan maqsad asosida shu guruh 
a ’zolarining yagona faoliyatga birlashishlari, o'zaro munosabatda bir- 
birlariga bog‘liq boMishlari, o 'zaro javobgarliklari, ular burch va 
huquqlarining tengligiga asoslangan shaxslar guruhiga jam oa deyiladi. 
Jamoa o ‘z rahbar organlarini saylaydi, boshqa jam oalar bilan yaqin 
aloqada bo'ladi».
Jam oa m anbalari turli-tum an faoliyat turlari b o ‘lishi m um kin. 
Bularga m ehnat, o ‘yin, o'qish, ommaviy madaniy ishlar, sport, estetik 
faoliyat, maishiy topshiriqlarni bajarish kiradi. Ularga qo'yiladigan 
talablar esa jam oa faoliyatining ijtimoiy foydali yo'nalishi, jam oa a ’zolari 
imkoniyatlariga to ‘gcri kelishidir.
181

---

M untazam o'sib boruvchi, olg'a harakat quluvchi, borgan sari 
murakkab hayot faoliyati tajribalarini egallab boruvchi jamoagina haqiqiy 
shaxsning barkamol o‘sishini ta ’minlaydigan jamoa bo'la oladi, jam oa- 
ning muvaffaqiyati asosan birlamchi, son jihatdan eng kichik jamoaga 
bog‘liq. Bu yerda bolalar kundalik faoliyat bilan bir-birlariga bog‘lanib, 
izchil muloqotda bo‘ladilar. Maktab jamoasini shakllantirish uzoq davom 
etuvchi murakkab jarayon bo‘lib, m a’lum qonuniyatlarga b o ‘ysunadi.
Haqiqiy jam oa bo‘lish uchun m a’lum vaqt talab etiladi hamda m a’lum 
bosqichlar bosib o ‘tilishi kerak. Birinchi bosqichning asosiy vazifasi jamoa 
manfaatlarini to ‘g‘ri tushunadigan, idrok etadigan bolalarni aniqlashdan 
iborat. Kelgusida shu bolalar jamoaning o'zagini tashkil etadi. Demak, 
bu bosqichda bolalarni yaxshilab o ‘rganish ham kerak. Jamoada umumiy 
intizomning qaror topishi bilan birinchi bosqich yakunlanishi mumkin.
Jamoaning yaxshi a ’zolari o ‘qituvchining talablariga bo‘ysunadilar. 
A m m o tashqaridan intizom li b o ‘lib k o ‘ringan b olalar pedagogik 
ishlarimizning asosiy maqsadi emas. Bu bevosita keyingi izchil ishlarimizga 
poydevor bo‘la olishi mumkin. Shu tariqa jamoaning shakllanishida ikkinchi