Maxsus pedagogika

muhim vazifasi 
mum kin qadar bolalarning fikrlash imkoniyatlarini 
faollashtirishdan iboratdir. Bu bosqich o ‘zining murakkabligi bilan boshqa 
bosqichlardan ajralib turadi. Chunki aqli zaif bolalardagi asosiy nuqson 
tafakkurning rivojlanmaganligidir. Bolalarning tasavvuri bilim lam i 
egallashda sezgi bosqichidan tafakkur bosqichiga o ‘tadigan bog‘lovchi 
ko‘prik b o ‘lib, yordamchi maktab o ‘quvchilarida tushunchalar, bilimlar 
shakllanishida asos vazifasini bajaradi. Yordamchi maktab o ‘quvchilari 
tasavvurining yuzakiligi, kambag‘alligi, aniq emasligini ta ’lim jarayonida 
tuzatib borish 
talab etiladi.
57

---

0 ‘quvchilarni kuzatishga, asosiy g ‘oyani aniqlashga, tahlil etishga 
o ‘rgatib borishimiz kerak. Bu narsa yordamchi maktab o ‘quvchilarida 
atrof-m uhit haqida ongli bilimlarning shakllanishiga yordam beradi. 
O ligofrenopsixologiyadan m a ’lum ki, tafak k u rn in g y etarli rivoj- 
lanmaganligi aqli zaiflikning asosiy belgisidir. Ularda ko‘rgazma-harakat, 
ko‘rgazma-obraz va bog‘Iiqli tafakkur turlari ko‘proq zararlangan bo‘ladi 
(K.X.Mamedov. 1994-y.).
Yordamchi maktab o‘quvchilari tafakkurining asosiy kamchiligidan biri 
umumlashtirishning zaifligidir. Tafakkurning yuzakiligi, sekinligi, bo'shligi, 
sekin harakati, torligi, tanqidiy emasligi, mustaqil emasligi, maqsadga 
muvofiqligining buzilishi ham uchrab turadi. Ta’limning maqsadi ushbu 
kamchiliklarni to‘g‘rilab borishdan iborat (K.X.Mamedov. 2004-y).
B ilim eg allash dag i ik k in ch i b o sq ic h e g allan g an b ilim la rn i 
ko‘nikma, malakalar shaklida m ustahkam lashdan iborat. Bu bosqich 
nihoyatda m uhim . Bu bosqichda xotira jarayonining aham iyati katta. 
C h u n k i o lin g an b ilim la r x o tira d a saq lan ish i, k erak b o ‘lganda 
ish latilish i m um kin. Eslab qo lish , esga tu sh irish , esda saqlash 
jarayonlari buzilganligi sababli bu bosqich ham to ‘g‘rilash ishlarini 
talab etadi. 0 ‘qituvchi bolalar tom onidan egallangan m ateriallarni 
m u s ta h k a m la s h
u c h u n q a y t a r is h , t a k r o r l a s h n in g tu r l i 
ko‘rinishlaridan foydalanishi lozim. U chinchi bosqichda egallangan 
bilim , k o ‘nikm a va m alakalar yangi sharoitlarda q o ila n ila d i. Bu 
bosqichda o ‘qituvchi bolalarda yangi, notanish holat, sharoitlardan 
q o ‘rq m asd an ishlash m a lak alarin i sh ak lla n tirish i kerak. O ldin 
egallangan bilim lar um um lashtiriladi.
B ilim larn i egallash ja ra y o n in i ta h lil q ila r e k a n m iz , b ilish
faoliyatining tuzilish komponentlari haqida deyarli to ‘xtalmadik. Bilish 
faoliyatida qiziqishning o ‘rni nihoyatda katta, chunki qiziqishsiz bilimga 
ongli munosabatni shakllantirib bo‘lmaydi. Aqli zaif bolalarda bilish 
qiziqishlarini shakllantirish juda qiyin. Bunga yuqori sinflardagina qisman 
erishish mumkin. Shunga qaramay, ularning qiziqishlari bir tomonlama, 
yuzaki ifodalangan b o ‘ladi. Boshlang‘ich sinflardagi o ‘yin va amaiiy 
ishlar ularda, ayniqsa, jonli qiziqish uyg‘otadi.
Aqli zaif bolalar diqqatining tarqoqligi ulaming harakatlarida ham 
ko‘zga tashlanadi. Yuqorida aytib o ‘tilgan barcha nuqsonlar yangi 
bilimlarni egallashda qiyinchilikka duch kelganda, ayniqsa, yaqqol 
namoyon bo'ladi. Ularda ixtiyoriy diqqatni tarbiyalash ham murakkab 
ishlardan sanaladi. Shu sababli ta ’lim jarayonlarida ularning individual 
xususiyatlarini hisobga olib, ularga nisbatan alohida-alohida muomala 
ishlarini amalga oshirish kerak. T a’lim jarayonida tuzatish-tarbiyalash 
ishlarini am alga oshirish natijasida yuqorida aytib o ‘tilgan bilish 
faoliyatlaridagi nuqsonlami bartaraf etish mumkin. 0 ‘qituvchi ishining
58

---

samaradorligi har bir muayyan o ‘quvchi ishining samaradorligi bilan 
o‘lchanadi. Shu sababli o ‘qituvchi har bir o‘quvchi bilan ishlash asosida 
butun sinf bilan samarali ishlashga o ‘tadi.