Maxsus pedagogika

12

---

1.4. Oiigofrenopedagogikada foydalaniladigan 
tadqiqot uslublari
Tarbiyaga oid barcha ish tajribalarini o'rganmay va umumlashtirmay, 
pedagogik jarayonni chuqur tadqiq qilmay turib pedagogika fanini 
rivojlantirib bo‘lmaydi. Dialektik materializm pedagogikani ilmiy bilishning 
umumiy usuli bilan qurollantiradi, ammo boshqa har qanday fan kabi 
oligofrenopedagogika fanining ham xususiy o‘ziga xos tadqiqot uslublari 
mavjud. Ilm iy -tad qiqo t uslublari — bu qo n u n iy b og‘lanishlarni, 
munosabatlami, aloqalami o‘rganish va ilmiy nazariyalarni tuzish maqsadida 
ilmiy axborotlarni olish yo‘llaridir. Kuzatish, eksperim ent, maktab 
hujjatlarini o‘rganish, o‘quvchilar ishlarini o ‘rganish, suhbat va anketalar 
o ‘tkazish ilmiy-pedagogik tadqiqot uslublari jumlasiga kiradi.
Ilmiy tekshirish yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
a) o ‘quvchilami pedagogik o'rganish, nuqson tuzilishining kelib chiqish 
sabablarini aniqlash, o ‘ziga xos shaxsiy sifatlarini, bilish imkoniyatlarining 
rivojlanish darajasini o‘rganish;
b) aqliy taraqqiyotdagi nuqsonlarni korreksiyalashning samarali 
yo‘llarini, sharoitlarini aniqlash;
d) o'quvchilarga pedagogik ta ’sir etishning ilg‘or usullarini ishlab 
chiqish va takomillashtirish;
e) rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalar ta’lim tizimi va ulaming ijtimoiy 
mehnatga moslashishini yanada rivojlantirish imkoniyatlarini aniqlash.
Uslublar tizimida o ‘quvchi!ami o'rganishga bag‘ishlanganlari alohida 
ahamiyatga ega. Chunki oligofrenopedagog amalda ruhiy rivojlanishning 
individual mazmuni talab etgan murakkab ko‘rinishlarga duch keladi. 
Maktab hayotida o ‘quvchilarni o ‘rganish uchun kichik darajadagi axborot 
materiallari yig‘iladi. Bularga o'quvchilar bilish faoliyatlarining ongliligi, 
ulardagi umumlashtirish va abstraksiyalashning rivojlanganlik darajasi, 
bilish jarayonlarining dinamikligi, mustaqillik darajasi, uquvchanligi, 
o ‘quv ish qobiliyatlari va boshqalar kiradi. Pedagogik holatlami tekshirishda 
oligofrenopedagogika umumpedagogik, psixologik, klinik uslublardan 
foydalanadi. Kuzatish, suhbat, psixologopedagogik tajribaning turli 
variantlari, klinik tekshirish, o‘quvchilar faoliyat mahsulotlarini tahlil 
qilish, ijtimoiy uslublar (so‘rash, savol-javob, anketa, o‘z-o‘ziga baho 
berishlar)dan keng foydalaniladi.
Bu uslublarning qo‘llanilish xususiyatlari pedagogik adabiyotlarda 
yetarli ochib berilgan. Bu uslubdan foydalanganda normal va nuqsonli 
bolalar taraqqiyoti taqqoslanadi. Turli klinik shakllardagi aqli zaiflik 
natijalari nisbiy o ‘rganiladi. Ayniqsa, aqli zaif bolalarni o ‘rganishga katta 
e’tibor beriladi. Bu dinamik xarakter kasb etib, o ‘z ichiga quyidagi 
davrlarni oladi:
13

---

1. Bolaning rivojlanishida chetga chiqishlar aniqlangach, uni oilada 
o ‘rganish.
2. Bola sog‘lig‘ini nazorat qilish, davolash uchun nazorat qilish.
3. Yordamchi maktab davrida bola sog‘lig‘ining nazorati uchun ulami 
izchil ko'riklardan o ‘tkazib turish.
4. Bolani yordamchi maktab ta ’limiga yuborish uchun uni aihiy-tibbiy- 
pedagogik komissiyada o'rganish.
5. Maktabga kelish oldidan bolani takroriy maktab tibbiy-pedagogik 
komissiyada o'rganish.
6. 0 ‘qituvchi va tarbiyachi tomonidan bolani izchil ravishda, butun 
maktab ta’limi davomida o ‘rganish.
7. Bolani maktab ta’limidan keyingi katamnestik o ‘iganish.
Bolani bunday m untazam , uzluksiz tekshirish, o ‘rganish barcha 
taraqqiyot davrlaridagi materiallar bilan obyektiv ravishda tanishtiradi. 
H ar bir tekshirilayotgan ko‘rsatkich asosiy aqli zaiflikning asosiy 
ko'rsatkichi bo'lgan umumlashtirishning rivojlanmaganligi bilan bog‘liqligi 
e’tiborga olinishi lozim. Shaxsning ayrim sifatlari tekshirilayotganda bir 
butunlik tamoyiliga alohida e’tibor beriladi. Shaxsga bunday munosabatda 
bo'lish bolaga ijobiy va salbiy xislatlar yig‘indisi deb qarash emas, balki 
uni o'ziga xos butunlik deb tushunmog‘imiz darkor. Shu asosda asosiy nuqson 
va ikkilamchi hosilalarni to‘g‘ri aniqlashimiz mumkin.